Του Χρήστου Μπαξεβάνη*
Ένας πόλεμος αλλάζει τα πάντα. Έτσι και ο πόλεμος στην Ουκρανία, μετά την Ρωσική εισβολή, κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου και των καταστατικών αρχών του ΟΗΕ, επέφερε τεκτονικές αλλαγές στο παγκόσμιο γεωπολιτικό και γεωοικονομικό τοπίο, υπογραμμίζοντας τον εύθραυστο χαρακτήρα ενός στενά διασυνδεδεμένου κόσμου. Συμμαχίες και ισορροπίες δυνάμεων αλλάζουν, η ευρωπαϊκή ασφάλεια αναθεωρείται, η έννοια της ισχύος επαναπροσδιορίζεται, η παγκόσμια οικονομία πιέζεται και οι φόβοι ενός πυρηνικού πολέμου που βρίσκονταν σε «χειμερία νάρκη» από τον Ψυχρό Πόλεμο φαίνεται να «ξυπνούν» με τρόπο εφιαλτικό.
Πρώτα από όλα, η ευρω-ατλαντική συμμαχία έχει αναζωογονηθεί και ισχυροποιηθεί, παρά τις αρχικές ελπίδες του Ρώσου Προέδρου πως η εισβολή, τμήμα του αφηγήματος της μεγάλης Ρωσίας, θα δίχαζε τη Δύση και θα αποδυνάμωνε το ΝΑΤΟ. Αντιθέτως, τα κράτη μέλη δεσμεύτηκαν και ήδη υλοποιούν αμυντικές δαπάνες δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ δύο νέα επίδοξα μέλη, η Φιλανδία και η Σουηδία, εγκαταλείπουν την πολιτική της ουδετερότητας και υποβάλλουν αίτηση προσχώρησης στη συμμαχία. Ακολούθως, η Αμερική αναβιώνει την επιρροή της στο εξωτερικό και ειδικά στην ευρωπαϊκή ήπειρο, συσπειρώνοντας τους Ευρωπαίους συμμάχους για να υποστηρίξουν τις κυρώσεις, τους ελέγχους των εξαγωγών, τους περιορισμούς συναλλάγματος και τις παρεμβάσεις στην ενεργειακή αγορά με στόχο την Οικονομία της Ρωσίας. Η δε αλλαγή της ενεργειακής ροής με τη στροφή της Δύσης στις χώρες του Κόλπου και των ΗΠΑ, καθιστούν πλέον την Αμερική τον μεγαλύτερο εξαγωγέα υγροποιημένου φυσικού αερίου στον κόσμο. Από την άλλη πλευρά, ο πόλεμος στην Ουκρανία συσφίγγει τις σχέσεις Ρωσίας – Κίνας, ενισχύοντας ωστόσο την εξάρτηση της πρώτης από την τελευταία, μιας και η Κίνα έγινε ο βασικός αγοραστής φθηνού ρωσικού αερίου και πετρελαίου, αλλά και προμηθευτής αγαθών, που λόγω των δυτικών κυρώσεων, δεν είναι πλέον διαθέσιμα στη Ρωσία.Την ίδια στιγμή, η συγκράτηση του παγκόσμιου πληθωρισμού, λόγω της διατάραξης της ροής τροφίμων, πετρελαίου και φυσικού αερίου, παραμένει πρόκληση για τις παγκόσμιες κεντρικές τράπεζες και η μεγάλη ανησυχία μεταξύ των επενδυτών.
Εν κατακλείδι, η Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία κατάδειξε πως τα αυταρχικά και ολοκληρωτικά καθεστώτα, με αναθεωρητικές πολιτικές που δεν διστάζουν να παραβιάσουν την εθνική κυριαρχία, την εδαφική ακεραιότητα και το απαραβίαστο των συνόρων, αποτελούν σημαντική απειλή για την παγκόσμια ειρήνη και ασφάλεια, ιδίως όταν κατέχουν πυρηνικά όπλα και διαθέτουν αυξημένες στρατιωτικές δυνατότητες. Γι’ αυτό και υπό το πρίσμα αυτό ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι μία σύγκρουση ανάμεσα στη δημοκρατία και το κράτος δικαίου από την μια μεριά, τον αυταρχισμό, τον ολοκληρωτισμό και τον αναθεωρητισμό από την άλλη.
Την ίδια στιγμή, η προσπάθεια να αναδυθεί ένας αντιθετικός προς τη Δύση πόλος από χώρες που έχουν χαρακτηριστικά ανελεύθερων δημοκρατιών, καταδεικνύει πως η παγκόσμια αρχιτεκτονική ασφάλειας παραμένει ελλιπής, μιας και ο ΟΗΕ με την υπάρχουσα δομή και λειτουργιά του δεν μπορεί να πραγματοποιήσει αποτελεσματικά τη βασική αποστολή του που είναι η διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, η δε Ευρωπαϊκή Ένωση χρειάζεται σημαντικές πρωτοβουλίες και γενναίες αποφάσεις, ώστε να προχωρήσει ουσιαστικά στην ολοκλήρωσή της στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας. Η ιστορική στροφή της Γερμανίας σε σχέση με την πολιτική, που είχαν χαράξει τα τελευταία είκοσι χρόνια Σρέντερ και Μέρκελ, δημιουργεί (ενδεχομένως) όρους και προϋποθέσεις για να ενισχυθεί η συνοχή και να προχωρήσει η πολιτική ενοποίηση της ΕΕ.
Η αιματηρή σύγκρουση μετρά ήδη ένα χρόνο και το μόνο σίγουρο είναι πως στη φάση που βρισκόμαστε δεν φαίνεται πώς μπορεί να υπάρξει στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα προοπτική κατάπαυσης πυρός και έναρξης ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων. Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν πρόκειται να τελειώσει εύκολα, ακριβώς γιατί δεν είναι ένας πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, αλλά ένας πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Δύσης, με φόντο τον νέο παγκόσμιο συσχετισμό δυνάμεων, ο οποίος αφορά κυρίως τις σχέσεις ΗΠΑ και Κίνας
*Διδάκτωρ Νομικής ΑΠΘ – Διεθνολόγος, MA (UK) – PostDoc (UOM)
(Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Πολιτική”, 11-3-2023)