Του Γιώργου Κατοστάρη
Μετά από μία δεκαετία σχεδόν κρίσης και μία διετία τουλάχιστον της πρωτόγνωρης νέας κρίσης του κορωνοϊού, ποιος θα περίμενε την έλευση ενός πολέμου με ό,τι αυτός συνεπάγεται για το παγκόσμιο σκηνικό; Τεχνητά κατασκευασμένα ή μη, τα οικονομικά απόνερα του ρωσοουκρανικού πολέμου επηρεάζουν την τσέπη μας και την καθημερινότητά μας. Το βέβαιο είναι πως η επίδραση του θα διαρκέσει για έναν χρόνο τουλάχιστο, μη γνωρίζοντας πώς και πότε ακριβώς ο πληθωρισμός θα επανέλθει στα προτού πολέμου επίπεδα. Από την άλλη, αποτελεί ένα πέπλο που κρύβει για την ώρα τις οικονομικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που κατά γενική επιστημονική ομολογία είναι ήδη ορατές και εξελίσσονται.
Σε αυτή την εποχή της παγκόσμιας οικονομικής επιβράδυνσης λοιπόν, κι έπειτα από όσα βιώσαμε τα τελευταία χρόνια σε παγκόσμιο αλλά και εγχώριο επίπεδο, θα έφθανε κανείς στο σημείο να αναρωτιέται αν ζούμε πραγματικά στον «καλύτερο από όλους τους δυνατούς κόσμους», κάτι που απασχόλησε για πρώτη φορά τον φιλόσοφο Leibnitz. Στην πραγματεία του ‘Δοκίμιο για τη Θεοδικία’, ο φιλόσοφος προσπαθεί να λύσει το πρόβλημα του κακού με βάση τη μεταφυσική και τη θεολογία.
Σύμφωνα με τον Leibnitz λοιπόν, ο κόσμος στον οποίο ζούμε σχεδιάστηκε από έναν Αρχιτέκτονα επειδή είναι ο καλύτερος από όλους τους δυνατούς κόσμους. Για αυτόν, η ύπαρξη του Θεού θα εξηγούσε γιατί, ανάμεσα στο άπειρο των πιθανών κόσμων, ο κόσμος μας δημιουργήθηκε ως τέτοιος. Ο Θεός θα χρησιμοποιούσε έναν βέλτιστο υπολογισμό για να χτίσει τον καλύτερο κόσμο, με άλλα λόγια κάνει περισσότερα με λιγότερα.
Πώς όμως να συμβιβαστεί αφενός η ύπαρξη ενός Θεού, που έχει εξ ορισμού όλες τις τελειότητες και είναι παντογνώστης, παντοδύναμος και θεμελιωδώς καλός, και αφετέρου η ύπαρξη του κακού;
Για να το κατανοήσει καλύτερα, ο Leibnitz κατασκευάζει μια μυθοπλασία στο κέντρο της οποίας τοποθετεί ένα μεγάλο παλάτι σε σχήμα πυραμίδας, το οποίο ονομάζει «Παλάτι των πεπρωμένων». Φανταστείτε τον εαυτό σας σε αυτό το παλάτι, συλλογίζεστε όλες τις πιθανές εκδοχές ενός άπειρου κόσμου. Καθώς ανεβαίνετε στην κορυφή της πυραμίδας, οι κόσμοι γίνονται όλο και πιο όμορφοι, και αυτός στον τελευταίο όροφο της πυραμίδας είναι μακράν ο πιο όμορφος από τους κόσμους. Αυτός ο κόσμος είναι ο πραγματικός μας κόσμος, ένας κόσμος που επέλεξε ο Αρχιτέκτονας γιατί ξεπερνά με κάθε τρόπο τους άλλους πιθανούς κόσμους.
Εάν ο Leibnitz θεωρεί, σε κάποιο βαθμό, ότι η ταλαιπωρία είναι καλή επειδή εμπνέει την ανθρώπινη βούληση, οι κριτικοί απαντούν ότι ο βαθμός του πόνου είναι πολύ μεγάλος για να δικαιολογήσει την αισιοδοξία.
Ίσως όμως και να βιώνουμε τον καλύτερο αυτόν κόσμο που ευαγγελίζεται ο Leibnitz κι αυτό μόνο να εξαρτάται από την οπτική με τον οποία θωρούμε τα πράγματα. Οι πρόσφατες εξελίξεις στο Ιράν για παράδειγμα, συνθέτουν μία πολύ ενδεικτική επιβεβαίωση αυτής της αντίληψης. Παρά την τραγική απώλεια ζωών, εκεί συντελείται η απαρχή μιας κοινωνικής επανάστασης που οδηγεί σε έναν παγκόσμιο καλύτερο δυνατό κόσμο. Το ίδιο θα μπορούσαμε να πούμε και για το σύνολο της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Στα εγχώρια θέματα, των αποκαλύψεων πλήθους δυσωδών κακοποιήσεων ή και των παρακολουθήσεων, η τραγωδία και η απέχθεια που προκαλεί αυτή η πληροφόρηση θα αποτελούσαν για το φιλόσοφο το έναυσμα για ενίσχυση της ανθρώπινης βούλησης.
Οι αντιλήψεις αυτού του υπέρμαχου της αισιοδοξίας – τις οποίες ακολούθησαν και πολλοί άλλοι – θα μπορούσε να γίνουν τώρα η αφορμή να εκτιμήσουμε θετικά την ταλαιπωρία που βιώνουμε και να αποκτήσουμε τη βούληση να ανεβάσουμε ένα επίπεδο τον καλύτερο από όλους τους δυνατούς κόσμους στον οποίο θα ζούμε.
__________
Ο Γιώργος Κατοστάρης είναι επενδυτής κεφαλαίων, με MBA, MSc in International Business