Σχεδόν δύο χρόνια μετά την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών ο Μάθιου Νίμιτς, ο μακροβιότερος απεσταλμένος του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ στις συνομιλίες Αθήνας-Σκοπίων εκτιμά ότι το ερώτημα αν οι δύο χώρες έχουν διευθετήσει οριστικά τα διμερή τους θέματα και αν πραγματικά έχει επιλυθεί το Μακεδονικό ζήτημα (που προέκυψε το 1880) θα απαντηθεί από τις μελλοντικές γενιές, προσθέτοντας ότι οι Πρέσπες – είτε θεωρείται μία επιτυχία, είτε όχι – παραμένει ένα πρότζεκτ το οποίο βρίσκεται σε εξέλιξη.
Ο Μάθιου Νίμιτς, ο οποίος ασχολήθηκε με το θέμα για περισσότερο από ένα τέταρτο του αιώνα, αρχικά ως εκπρόσωπος των ΗΠΑ υπό τον τότε μεσολαβητή του ΟΗΕ Σάιρους Βανς και στη συνέχεια ως ειδικός απεσταλμένος του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ ο ίδιος, σε ένα αποκαλυπτικό και μακροσκελές επιστημονικό άρθρο του με τίτλο «Η Διαμάχη του Ονοματολογικού-Το Μακεδονικό ζήτημα επιλύθηκε;» το οποίο δημοσιεύτηκε στις 3 Απριλίου από το Cambridge University Press τονίζει ότι και οι δύο χώρες βγήκαν χαμένες από την απροθυμία τους να επιλύσουν το ζήτημα τα προηγούμενα χρόνια.
Η Βόρεια Μακεδονία έχασε την ευκαιρία να ανέβει στο τρένο της Ευρώπης μετά την Κροατία και λίγο αργότερα μετά την ένταξη της Βουλγαρίας και τη Ρουμανίας. Πλέον, όπως αναφέρει, ο βετεράνος διπλωμάτης για τη Βόρεια Μακεδονία η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένα ανοιχτό ερώτημα ακόμη και με την υποστήριξη της Ελλάδας. Αλλά και για την Ελλάδα η μη επίλυση του ζητήματος δεν βοήθησε την Αθήνα να επικεντρωθεί περισσότερο στην προτεραιότητα της ασφάλειας που άκουγε στο όνομα Τουρκία αλλά και στις εσωτερικές μεταρρυθμίσεις που έπρεπε να γίνουν οι οποίες είχαν ως στόχο την μεγαλύτερη ενσωμάτωση της χώρας στην ΕΕ. Σε κάθε περίπτωση, τα Σκόπια θα μπορούσαν γρήγορα να γίνουν ένας σύμμαχος για την Ελλάδα με σωστό χειρισμό.
Όπως αναφέρει στην επιστημονική ανάλυσή του ο έμπειρος διπλωμάτης- το όνομα του οποίου έχει ταυτιστεί με τις διαπραγματεύσεις για το Μακεδονικό- από την μία τα Σκόπια εκτιμούσαν ότι κέρδιζαν χρόνο καθώς ολοένα και περισσότερες χώρες χρησιμοποιούσαν τον όρο «Μακεδονία» όταν αναφέρονταν στην χώρα. Έτσι, καθυστερούσαν να πάρουν το φάρμακο όπως ο ίδιος προέτρεπε στα Σκόπια και να έρθουν σε συμφωνία για το ονοματολογικό, χάνοντας την ευκαιρία να γίνουν μια κανονική χώρα.
Από την άλλη πλευρά, όπως του εξήγησε ο έμπειρος διπλωμάτης και Έλληνας διαπραγματευτής Αδαμάντιος Βασιλάκης, καμία ελληνική κυβέρνηση δεν πρόκειται από μόνη της να λύσει το ζήτημα. Αν το κάνει θα «πέσει» όπως και έγινε, παρατηρεί στην ανάλυσή του ο ειδικός απεσταλμένος. Για την επίτευξη της Συμφωνίας ο Μάθιου Νίμιτς τονίζει ότι βασίστηκε στην Θεωρία της Προοπτικής που διατύπωσαν ο Daniel Kahneman και ο Amos Tversky και για την οποία βραβεύτηκαν με Νόμπελ Οικονομικών το 2002, επαναδιατυπώνοντας το περιεχόμενο της διαπραγμάτευσης.
Ιδιαίτερη αναφορά κάνει o Μάθιου Νίμιτς για την συμβολή των Νίκου Κοτζιά και Νικολά Ντιμιτρόφστη διευθέτηση της μακροχρόνιας διένεξης. Πολλά από τα κομμάτια της Συμφωνίας τα έγραψε ο ίδιος ο Νίκος Κοτζιάς αναφέρει χαρακτηριστικά ο ίδιος. Εκτιμά ότι ο Αλέξης Τσίπρας είναι ένας πολιτικός μεγάλου βεληνεκούς ενώ ο Ζάεφ παρά την μιρκή διεθνή εμπειρία που είχε αντιλαμβανόταν πώς θα μεγιστοποιούσε τη θέση της χώρας του.
«Χωρίς την συμβολή τους δεν μπορούσε να γίνει η Συμφωνία» προσθέτει. Σύμφωνα με τον ίδιο αν και γίνονταν διαπραγματεύσεις όλο το προηγούμενο διάστημα αξιοσημείωτες ήταν αυτές ανάμεσα στο Γιώργο Παπανδρέου και τον Νίκολα Γκρουέφσκι.Πηγαίνοντας ακόμη πιο πίσω χαρακτηρίζει τον Ανδρέα Παπανδρέου και τον Κίρο Γκλιγκόροφ ως δύο ειλικρινείς και έξυπνους πολιτικούς οι οποίοι κατάλαβαν ότι βρίσκονταν στο χείλος του γκρεμού και αναγνώρισαν την ανάγκη για μία ειρηνική λύση.
Ο Μάθιου Νίμιτς κάνει ειδική αναφορά στη βοήθεια του Δυτικού παράγοντα, υπογραμμίζοντας ωστόσο ότι παρά τις παρεμβάσεις του απέφυγε να πάρει θέση υπέρ της μίας ή της άλλης πλευράς. Χαρακτηρίζει τέλος ως σκληρή παραχώρηση για τα Σκόπια την συμφωνία εφαρμογής erga omnes της νέας ονομασίας η οποία απαιτούσε εκτενείς συνταγματικές αλλαγές που σχεδόν σκότωσαν την αποδοχή της συμφωνίας των Πρεσπών κατά την διάρκεια επικύρωσής της στα Σκόπια.
Αθήνα και Σκόπια εκτιμούσαν ότι ο χρόνος κυλούσε υπέρ τους
Αναλαμβάνοντας τη θέση του διαμεσολαβητή εν έτει 1994, όταν του ζητήθηκε από τον τότε Aμερικανό Πρόεδρο, Μπιλ Κλίντον, να διαμεσολαβήσει μεταξύ Αθήνας και Σκοπίων ο Μάθιου Νίμιτς τόνισε ότι μερικές φορές φαινόταν ότι ο ίδιος προσπαθούσε πιο σκληρά από τις δύο πλευρές για την εξεύρεση μιας λύσης: «αυτό δεν ήταν ένα καλό σημάδι» θα πει.
Μετά την υπογραφή της ενδιάμεσης συμφωνίας το 1995, η στρατηγική στα Σκόπια ήταν να εδραιωθεί στους πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς, να ασχοληθεί με τις διεθνοτικές εντάσεις στο εσωτερικό και να προωθήσει την ευρεία αναγνώριση διεθνώς του νέου κράτους.
Χαρακτηριστική ήταν μια από τις πολλές προσωπικές συζητήσεις-που είχε με τον πρέσβη Ιβάν Τοσέφσκι-ο οποίος είχε αναλάβει την διαπραγμάτευση για λογαριασμό της γειτονικής χώρας-στο περιθώριο μιας συνεδρίασης ή στο σπίτι του στα Σκόπια. Εκεί ο Τοσέφσκι πίνοντας ένα ποτήρι κρασί με το Νίμιτς αποκάλυψε το εξής: «Όλο και περισσότερες χώρες φαίνεται να αποδέχονται το συνταγματικό όνομά μας “Δημοκρατία της Μακεδονίας” για διμερή χρήση, κανείς δεν φαίνεται να επιλέγει το “Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας” σοβαρά. Οι αναφορές καθημερινά και στον Τύπο ως «Μακεδονία» κέρδιζαν ολοένα και περισσότερο χώρο, και η ελληνική κοινή γνώμη σχετικά με το ζήτημα φαίνεται να είναι πιο μετριοπαθής». Κατά την άποψή του αντιπροσώπου τους, ο χρόνος λειτουργούσε υπέρ των Σκοπίων σημειώνει ο Νίμιτς.
Βασιλάκης σε Νίμιτς: Όποια κυβέρνηση συνάψει συμφωνία χωρίς υποστήριξη της αντιπολίτευσης θα πέσει
Αλλά και από την ελληνική πλευρά υπήρξε παρόμοια έλλειψη ενδιαφέροντος να κλείσει το θέμα άμεσα σύμφωνα με τον κ. Νίμιτς. Οποιοσδήποτε συμβιβασμός θα ήταν μη δημοφιλής και, όπως του εξήγησε ο Έλληνας διαπραγματευτής, ο Πρέσβης Αδαμάντιος Βασιλάκης, καμία ελληνική κυβέρνηση δεν θα συνάψει συμφωνία που δεν υποστηρίζεται από τους ηγέτες του αντιπολιτευόμενου κόμματος. Οποιαδήποτε κυβέρνηση προχωρούσε μόνη της θα έχανε τις εκλογές εκτιμούσε ο κ. Βασιλάκης και όπως αποδείχθηκε, είχε δίκιο γι ‘αυτό, παρατηρεί εκ των υστέρων ο Μάθιου Νίμιτς στην ανάλυσή του.
Μία συμφωνία αποδεκτή από την Ελλάδα θα απαιτούσε από το βόρειο γείτονα να αλλάξει το όνομά του έναντι όλων, να απαλείψει όλες τις αλυτρωτικές αναφορές και φιλοδοξίες αλλά και να παράσχει διαβεβαιώσεις όσον αφορά την ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά.
Σύμφωνα με τον Μάθιου Νίμιτς η Ελλάδα εκτιμούσε ότι μπορούσε να περιμένει επειδή είχε ισχυρότερη θέση, ήταν μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ με την δυνατότητα βέτο και στις δύο οργανισμούς. Στα επιχειρήματα της ελληνικής πλευράς συνυπολογίζονταν και το γεγονός ότι η Ελλάδα είχε ισχυρότερη οικονομία και πιο στενές σχέσεις με την Ουάσινγκτον και με τους συνιδρυτές της στην Ε.Ε. απ΄ ότι είχε το νεοσυσταθέν κράτος στο βορρά. Κατά την άποψη του κ. Βασιλάκη ο χρόνος ήταν ξεκάθαρος στην πλευρά των Αθηνών παρατηρεί ο κ. Νίμιτς.
Τι έχασαν Αθήνα και Σκόπια
Η πραγματικότητα, ωστόσο, ήταν διαφορετική, σύμφωνα με τον Μάθιου Νίμιτς. Λόγω της καθυστέρησης πέραν των δύο δεκαετιών, τα Σκόπια έχασαν την ευκαιρία να προσχωρήσουν στην ΕΕ μαζί με την Κροατία ή λίγο μετά την Κροατία – όχι πολύ καιρό μετά την είσοδο δύο μεγαλύτερων βαλκανικών κρατών, της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας – και πήραν το ρίσκο ότι το παράθυρο της Ευρωπαϊκής διεύρυνσης θα μπορούσε να κλείσει στο μέλλον. Ήταν σαφές ότι τα Σκόπια θα έπρεπε να συμβιβαστούν στο ζήτημα του ονόματος σύμφωνα με τον κ. Νίμιτις. Όπως αποκαλύπτει ο ίδιος είχε προτρέψει τους γείτονες να πάρουν το φάρμακο και να ξεμπερδέψουν προκειμένου να γίνουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα μια κανονική χώρα.
Από την άλλη πλευρά, ο ειδικός διαπραγματευτής εκτιμά ότι για τους Έλληνες θα συνέφερε να διευθετήσουν άμεσα αυτήν την δυσάρεστη διαμάχη: αφενός γιατί η προτεραιότητα της ελληνικής ασφάλειας συνδέονταν με την Τουρκία. Αφετέρου οι οικονομικές προτεραιότητες περιλάμβαναν εσωτερικές μεταρρυθμίσεις και μεγαλύτερη ενσωμάτωση στην ΕΕ. «Για την επίτευξη αυτών των στόχων θα βοηθούσε η επίλυση των διαφορών με τον μικρό βόρειο γείτονά με τον οποίο, σε κάθε περίπτωση, θα μπορούσε γρήγορα να γίνει ένας σύμμαχος για την Ελλάδα με σωστό χειρισμό» προσθέτει ο Αμερικανός διπλωμάτης.
Όπως υποστηρίζει ο κ. Νίμιτς αυτοί οι φόβοι επιβεβαιώθηκαν στην πράξη: η Ευρωπαϊκή Ένωση του 2020 βρίσκεται σε μια βαθιά διαφορετική θέση σε σχέση με τη διεύρυνση γενικά και ειδικότερα με τα Δυτικά Βαλκάνια, παρά την επεκτατική στάση της η οποία κυριάρχησε πριν από 20 χρόνια. Ο σημαντικός στόχος της ένταξης στην ΕΕ για τη Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας είναι πλέον ένα ανοιχτό ερώτημα ακόμη και με την πλήρη ελληνική υποστήριξη μετά τη συμφωνία Πρεσπών.
Η θεωρία επίλυσης του προβλήματος
Χρησιμοποιώντας τη Θεωρία της Προοπτικής που διατύπωσαν ο Ντάνιελ Κάνεμαν και ο Άμος Τβέρσκι και για την οποία βραβεύτηκαν με Νόμπελ Οικονομικών το 2002 ο Μάθιου Νίμιτς κατάφερε να επαναπροσδιορίσει το ονοματολογικό ζήτημα, η επίλυση του οποίου ταλαιπωρούσε επί δεκαετίες τις δύο χώρες.
Η Θεωρία της Προοπτικής είναι μια θεωρία συμπεριφορικής χρηματοοικονομικής που ορίζει ότι τα κέρδη και οι απώλειες εκτιμώνται διαφορετικά. Έτσι, αν κάποιος έχει την ευκαιρία να διαλέξει ανάμεσα σε δύο ισοπίθανα ενδεχόμενα, το ένα εκφρασμένο με όρους πιθανού κέρδους και το άλλο εκφρασμένο με όρους πιθανής απώλειας, αυτός θα διαλέξει την πρώτη. Πιο απλά, οι άνθρωποι τείνουν να απεχθάνονται την απώλεια περισσότερο από ότι απολαμβάνουν ένα ισόποσο κέρδος. (Για παράδειγμα, η πλειοψηφία των ατόμων θα λυπόταν πολύ περισσότερο αν έχαναν 40 ευρώ από ότι αν κέρδιζαν 40 ευρώ, ιδίως σε βάθος χρόνου). Και στην διπλωματική σκακιέρα όπως είπε ο κ. Νίμιτς «όλοι αγωνιζόμαστε πολύ πιο σκληρά για να προστατεύσουμε αυτό που έχουμε ήδη από το να κερδίσουμε κάτι ακόμη».
Πώς συμφώνησαν τα Σκόπια-Οι καυτοί διάλογοι και τα επιχειρήματα Νίμιτς
Προκειμένου να επιτευχθεί μία λύση ο έμπειρος διπλωμάτης επιχείρησε να επαναπροσδιορίσει και να αναμορφώσει σε συνεργασία με τις δύο πλευρές το ζήτημα του ονόματος.
«Ας μιλήσουμε για τη γεωγραφία, όχι για την ταυτότητα. Στα ψηφίσματά του, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ δεν προσπαθούσε να αλλάξει την ταυτότητα του λαού σας. Στο πλαίσιο αυτό χαλαρώστε από τους φόβους που έχετε ότι η μακεδονική ταυτότητα θα χαθεί. Ωστόσο, το όνομα ενός κράτους θα πρέπει να αντανακλά μία γεωγραφική πραγματικότητα. Έτσι, ας μιλήσουμε όλοι για τη γεωγραφία. Η Μακεδονία είναι μια γεωγραφική έννοια και είναι μια μεγάλη περιοχή. Μπορούμε να συμφωνήσουμε σε αυτό;» είπε ο Μάθιου Νίμιτς απευθυνόμενος στην πλευρά των Σκοπίων.
«Αυτή η μεγάλη περιοχή ήταν για αιώνες υπό οθωμανική κυριαρχία. Και αυτή διαιρέθηκε το 1912-1913 κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων», συμφώνησαν τα Σκόπια». Με τον Μάθιου Νίμιτς να κάνει ένα βήμα παραπέρα: «Και πρέπει να παραδεχτείτε ότι ενώ το έδαφός σας είναι μέρος αυτής της περιοχής της Μακεδονίας, είναι μόνο ένα τμήμα. Έτσι, ας είμαστε ακριβείς σε αυτό: είναι ένα μικρό κομμάτι, περίπου το 38%,» επιχειρηματολόγησε ο Νίμιτς, «ένα γεγονός το οποίο παραδέχτηκαν απρόθυμα τα Σκόπια».
«Έτσι, δεν απέχει τόσο πολύ αν εισάγετε μια τροποποίηση στο όνομά σας (γεωγραφικό προσδιορισμό) για να αντικατοπτρίσετε με μεγαλύτερη ακρίβεια τη γεωγραφική πραγματικότητα. Σκεφθείτε να διατηρήσετε το όνομά σας Δημοκρατία της Μακεδονίας αλλά να προσθέστε έναν αξιοπρεπή γεωγραφικό προσδιορισμό» ήταν το επιχείρημα-πρόταση Νίμιτς που άνοιξε το δρόμο της επίλυσης.
Πώς συμφώνησε η Αθήνα-Οι καυτοί διάλογοι και τα επιχειρήματα Νίμιτς
Η ίδια ακριβώς διαδικασία ακολουθήθηκε και για την Αθήνα. «Ας μιλήσουμε για τη γεωγραφία, όχι για την ταυτότητα. Κανείς δεν προσπαθεί να πάρει την μακεδονική ταυτότητά σας. Όλοι γνωρίζουμε ότι ο Φίλιππος και ο Αλέξανδρος ήταν μέρος του ελληνικού κόσμου και η μακεδονική κληρονομιά είναι ελληνική. Όλος ο κόσμος το ξέρει. Μην φοβάστε ότι η ταυτότητά σας θα χαθεί. Και οι άνθρωποι που ζουν στη βόρεια Ελλάδα αποκαλούν τους εαυτούς τους Μακεδόνες.
Ωραία – αυτό δεν θα αλλάξει ποτέ…..Ας μιλήσουμε για τη γεωγραφία. Όλοι συμφωνούμε ότι η Μακεδονία είναι μία γεωγραφική έννοια και ότι η οθωμανική Μακεδονική περιοχή χωρίστηκε το 1912-1913. Η Ελλάδα κέρδισε μακράν το μεγαλύτερο μέρος, αλλά πρέπει να παραδεχτείτε ότι ήταν μόνο το μισό αυτού του εδάφους», το οποίο παραδέχθηκαν απρόθυμα” .
Και ο βόρειος γείτονάς σας ήταν γεωγραφικά ένα μέρος αυτής της διαίρεσης της οθωμανικής Μακεδονικής επικράτειας “, το οποίο και πάλι με απροθυμία παραδέχθηκαν θα πει ο Νιμιτς και θα προσθέσει: «Ας υποθέσουμε ότι μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι το όνομα Δημοκρατία της Μακεδονίας είναι υπερβολικά εκτεταμένο για να είναι κατάλληλο από γεωγραφική άποψη, δεν θα μπορούμε να εξετάσουμε το ενδεχόμενο να υιοθετήσουμε μια ονομασία που ξεκαθαρίζει την γεωγραφική διαφορά μεταξύ της ελληνικής Μακεδονίας και του βόρειου γείτονα;”
Οι Μακεδόνες, η
Οι Μακεδόνες, η Ατλάντα και η Γεωργία του Καυκάσου
Ένα παράδειγμα που χρησιμοποίησε ο διαπραγματευτής με τις δύο πλευρές για να βοηθήσει στην επεξεργασία αυτών των διατυπώσεων ήταν η «Γεωργία». Τόσο η χώρα της Γεωργίας το έθνος στον Καύκασο, όσο και η πολιτεία Τζόρτζια (Γεωργία) στη νότια πλευρά των Ηνωμένων Πολιτειών, έχουν το ίδιο όνομα και επίθετο.
Αν κάποιος πει, «είμαι από τη Γεωργία» ή «είμαι ένας Γεωργιανός, “είναι ασαφές αν κάποιος είναι από την Τιφλίδα ή από την Ατλάντα. Απαιτείται ένα πλαίσιο».Το ίδιο υποστήριξε για το “Μακεδονικό” ζήτημα ο Αμερικανός διπλωμάτης.
«Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την ίδια αγγλική λέξη (Macedonians) αλλά την ίδια στιγμή να εξηγούμε τα διαφορετικά πλαίσια. Ο Έλληνας διαπραγματευτής απάντησε: «Πολύ ωραίο, κ. Νίμιτς, αλλά οι δύο Γεωργιανοί βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρους και σε καμία περίπτωση δεν πολέμησαν ο ένας εναντίον του άλλου στους Βαλκανικούς Πολέμους».
Οι Μακεδόνες, η Ατλάντα και η Γεωργία του Καυκάσου
Ένα παράδειγμα που χρησιμοποίησε ο διαπραγματευτής με τις δύο πλευρές για να βοηθήσει στην επεξεργασία αυτών των διατυπώσεων ήταν η «Γεωργία». Τόσο η χώρα της Γεωργίας το έθνος στον Καύκασο, όσο και η πολιτεία Τζόρτζια (Γεωργία) στη νότια πλευρά των Ηνωμένων Πολιτειών, έχουν το ίδιο όνομα και επίθετο.
Αν κάποιος πει, «είμαι από τη Γεωργία» ή «είμαι ένας Γεωργιανός, “είναι ασαφές αν κάποιος είναι από την Τιφλίδα ή από την Ατλάντα. Απαιτείται ένα πλαίσιο».Το ίδιο υποστήριξε για το “Μακεδονικό” ζήτημα ο Αμερικανός διπλωμάτης.
«Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την ίδια αγγλική λέξη (Macedonians) αλλά την ίδια στιγμή να εξηγούμε τα διαφορετικά πλαίσια. Ο Έλληνας διαπραγματευτής απάντησε: «Πολύ ωραίο, κ. Νίμιτς, αλλά οι δύο Γεωργιανοί βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρους και σε καμία περίπτωση δεν πολέμησαν ο ένας εναντίον του άλλου στους Βαλκανικούς Πολέμους».
Τα 5 ονόματα που έπεσαν στο τραπέζι στον τελικό γύρο διαπραγματεύσεων
Στις 17 Ιανουαρίου του 2018, σύμφωνα με τον Μάθιου Νίμιτς, ξεκίνησε ο τελικός και επιτυχημένος γύρος διαπραγματεύσεων. Οι δύο πλευρές κλήθηκαν να εξετάσουν πέντε ονόματα: North Macedonia, Upper Macedonia, Macedonia-Skopje, Vardar Macedonia (ο ποταμός διαπερνά τη χώρα), και της Nova Macedonia (που προτάθηκε από τον Σάιρους Βανς το 1993 και απορρίφθηκε και από τις δύο πλευρές τότε). Τα Σκόπια επέλεξαν το «North Macedonia» Βόρεια Μακεδονία τις τελευταίες μέρες πριν οδηγηθούμε στις Πρέσπες.