Σύμφωνα με τις αναλύσεις των ειδικών στο Psychologies.com, παρά τη δυσπιστία του κοινού απέναντι στην πολιτική, αποτελεί το αντικείμενο έντονων διαφωνιών και συζητήσεων που ενίοτε διέπουν τις σχέσεις μας.
Στην ηλικία των 40 ετών, ο Adrien πίστευε ότι θα έβαζε τέλος στις συγκρούσεις μεταξύ του ίδιου και των γονιών του, αλλά αυτή τη φορά ένιωσε να ξαναβυθίζεται σε καταστάσεις που είχε περάσει ως έφηβος: ήταν “αφόρητο”, λέει. Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι η πολιτική εξακολουθεί να προκαλεί τόσο παθιασμένες συζητήσεις, όταν το ποσοστό αποχής στις γαλλικές εκλογές αυξάνεται σταθερά εδώ και χρόνια; Έχει ανοίξει ένα χάσμα μεταξύ αυτών που κυβερνούν και αυτών που κυβερνώνται”, εξηγεί η κοινωνιολόγος Anne Muxel. Αλλά παρά την απόρριψη αυτή, οι Γάλλοι παραμένουν σχετικά ενδιαφερόμενοι για την πολιτική. Η δυσπιστία απέναντι στην πολιτική και η εικόνα που έχουν οι άνθρωποι γι’ αυτήν δεν θέτουν σε κίνδυνο το ενδιαφέρον που μπορούν να εκφράσουν οι άνθρωποι γι’ αυτήν. Αλλά αυτό το ενδιαφέρον είναι πιο κριτικό, πιο διαμαρτυρόμενο από ό,τι στο παρελθόν και εκφράζεται περισσότερο μέσω της καταγγελίας και της δυσαρέσκειας”. Αποτελεί μέρος ενός πλαισίου κούρασης, ακόμη και αγανάκτησης.
Επειδή νιώθουμε ανίσχυροι
Ο ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Αλέν Ντενιέ προκαλεί ακόμη και την ανάδυση μιας προσωπικής εξέγερσης μπροστά στο αίσθημα αδυναμίας, στη μείωση του εύρους των επιλογών, αλλά και μπροστά στην εντύπωση ότι “τα άκρα συνεχίζουν να αποδεικνύουν τη θανατηφόρα αποτελεσματικότητά τους”. Σε ένα πιο οικείο επίπεδο, βαθιά μέσα μας, θα θέλαμε τα πράγματα να αλλάξουν, να είναι διαφορετικά. Ομολογουμένως, οι οικογένειες δεν διαλύουν η μία την άλλη τόσο πολύ όσο τις ημέρες της υπόθεσης Dreyfus, αλλά νιώθουμε τη φαντασίωση μιας διαφορετικής κοινωνίας να έρχεται στο προσκήνιο”.
Επειδή είναι ένα πρόσχημα για την εξόφληση λογαριασμών
Οι πολιτικές αντιπαραθέσεις κρύβουν μερικές φορές εντελώς διαφορετικά ζητήματα μέσα στις οικογένειες και τα ζευγάρια. Τα παιδιά που βρίσκονται σε σύγκρουση με έναν από τους γονείς τους μπορεί, για παράδειγμα, να ξεσπάσουν εναντίον του υποψηφίου ή του κόμματος που ψηφίζει ο πατέρας ή η μητέρα τους. Χωρίς απαραίτητα να έχουν επίγνωση του ακριβούς νοήματος της σφοδρότητάς τους. “Η πολιτική είναι ένα υπερκαθορισμένο θέμα“, εξηγεί ο ψυχαναλυτής Roland Gori. Μερικές φορές γίνεται η αφορμή για να διευθετήσουμε ορισμένους λογαριασμούς, μια κρεμάστρα στην οποία κρεμάμε συναισθηματικές συγκρούσεις.
Πρόκειται για μια φαντασίωση που εκτυλίσσεται με φόντο την οικονομική κρίση και την αυξημένη ανασφάλεια μετά το κύμα τρομοκρατικών επιθέσεων που κατέστρεψε τη χώρα. Σε ένα περιβάλλον που προκαλεί άγχος, υπερ-αντιδραστικό, τα αρχαϊκά αντανακλαστικά -ο φόβος, η δυσπιστία, η λήθη της ιστορίας- ανοίγουν τον δρόμο για έναν λόγο που βασίζεται στη δυσπιστία και την απόρριψη των άλλων. Ο ψυχαναλυτής Roland Gori βλέπει στην άνοδο του εξτρεμισμού και του ριζοσπαστισμού, στην απελευθέρωση του λόγου για θέσεις και ψήφους που κάποτε θεωρούνταν ταμπού, το σύμπτωμα αυτού που η φιλόσοφος Hannah Arendt όρισε ως “απομόνωση” του ατόμου. Οι ατομοποιημένοι πολίτες εξελίσσονται σε ένα κονιορτοποιημένο κοινωνικό περιβάλλον”, λέει. Καθώς δεν έχουν τρόπο να σχετίζονται μεταξύ τους, γίνονται θύματα, αντικείμενα κάθε είδους αρπακτικών. Καθώς ο λόγος των κυβερνώντων αδειάζει από την πολιτική του υπόσταση, κάποιοι, σε αναζήτηση ταυτότητας και ταύτισης, έλκονται από μαζικά κόμματα, τον χθεσινό ναζισμό και φασισμό, τα σημερινά ακροδεξιά κινήματα, αλλά και “θεοφασισμούς” όπως ο Daech ή η Αλ Κάιντα. Οι χώροι αυθεντικής έκφρασης και συζήτησης γίνονται όλο και πιο σπάνιοι. Οι νέοι προσπαθούν να βρουν νέους χώρους έκφρασης: κοινωνικά δίκτυα, διαδηλώσεις”.
Επειδή μας επιτρέπει να σχηματίζουμε πεποιθήσεις
Στο πλαίσιο αυτό, ο ψυχαναλυτής πιστεύει ότι οι διαφωνίες και η δυνατότητα έντονης αντιπαράθεσης μέσα στην οικογένεια, αλλά και κατά τη διάρκεια των γευμάτων, των συναντήσεων και των βραδιών με ζευγάρια ή φίλους, μαρτυρούν μια ορισμένη ζωτικότητα, διότι η πολιτική, “το πεδίο των παθών, των λέξεων και των επιχειρημάτων, συγκροτεί και τρέφει τους δεσμούς μεταξύ των ανθρώπων”. Και είναι υγιές για τους ανθρώπους να αναζητούν χώρους ανταλλαγής απόψεων, όπως η αγάπη, η φιλία και η οικογένεια- η οικογένεια είναι ο πιο φυσικός, ο πιο προφανής χώρος: είναι λογικό οι στενοί φίλοι και η οικογένεια να βρίσκουν κίνητρο να σχολιάζουν, κατά τη διάρκεια των γευμάτων, τα εθνικά γεγονότα που καλύπτουν οι τηλεοπτικές ειδήσεις…”.
Είναι επίσης ο τόπος όπου διαμορφώνουμε τις ταυτότητές μας, και μέσα σε αυτό το περιβάλλον σφυρηλατούνται σταδιακά οι πεποιθήσεις μας. Από πολύ μικρή ηλικία, τα παιδιά γνωρίζουν πολύ καλά αν ζουν σε αριστερό ή δεξιό περιβάλλον”, επιβεβαιώνει η Anne Muxel. Αυτή η επίγνωση παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του κάθε ατόμου, επειδή οι πεποιθήσεις βρίσκονται στην καρδιά της εσωτερικής ταυτότητας ενός ατόμου. “Η πολιτική μας επιτρέπει να καθιερώσουμε μια μορφή ετερότητας με το συλλογικό σύνολο και ορίζει ένα σύνολο θέσεων, αξιών και μεγάλων συστημάτων ιδεών που θα μας βοηθήσουν να δώσουμε νόημα στη ζωή μας και να βρούμε τη θέση μας στον κόσμο“. Στην πραγματικότητα, χτίζουμε τον εαυτό μας εξίσου με το να εσωτερικεύουμε τις θέσεις των μελών της οικογένειάς μας όσο και με το να τις απορρίπτουμε.
“Το εγώ προκύπτει σε αντίθεση με το μη-εγώ“, έγραψε ο φιλόσοφος Johann Gottlieb Fichte. Η Michèle, μια 50χρονη διευθύντρια εταιρείας, είναι πεπεισμένη ότι “μορφώθηκε πολιτικά και πνευματικά πολεμώντας τις πολιτικές δεσμεύσεις του πατέρα της, ο οποίος ήταν κεντροδεξιός ακτιβιστής, και της μητέρας της, ένθερμης υποστηρίκτριας του Σιράκ”. Θυμάται έντονες συζητήσεις κατά τη διάρκεια των γευμάτων: “Ήταν ζεστά, γελούσαμε πολύ, παρόλο που ένιωθα λίγο μόνη απέναντι σε όλους, καθώς η μεγαλύτερη αδελφή μου είχε παραμείνει στην ιδεολογική οικογένεια των γονέων.
Επειδή βρισκόμαστε σε έναν ασφαλή χώρο
Δεν υπάρχει καλύτερο μέρος για να εξασκήσετε τη ρητορική σας ευελιξία και να αναπτύξετε τη σχέση σας με την ετερότητα μέσω της γλώσσας από ό,τι σε ένα οικογενειακό περιβάλλον. Πρώτα απ’ όλα, εκεί “είμαστε λιγότερο εκτεθειμένοι στη βιαιότητα των κοινωνικών σχέσεων“, λέει ο Roland Gori. Είναι το μέρος όπου αισθανόμαστε πιο άνετα, λιγότερο ευάλωτοι, όπου είναι λιγότερο πιθανό απ’ ό,τι αλλού να στιγματιστούμε για τις απόψεις μας. Επιπλέον, με τον ίδιο τρόπο που εργαζόμαστε πλέον διαφορετικά στις εταιρείες, η οργάνωση των οικογενειών είναι λιγότερο επικεντρωμένη στη λειτουργία και τη φιγούρα του πατριάρχη απ’ ό,τι παλαιότερα. Οι συζητήσεις έχουν γίνει περισσότερο οριζόντιες παρά κάθετες”. Οι μάχες εξουσίας δεν έχουν εξαφανιστεί, αλλά τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια υπάρχει μεγαλύτερη ελευθερία έκφρασης, περισσότερες ανταλλαγές, μεγαλύτερη συμμετοχή και περισσότερη προσοχή στη γνώμη όλων. Τούτου λεχθέντος, “είναι αναμφίβολα ευκολότερο να μιλάς για πολιτική με τους πιο κοντινούς σου ανθρώπους, τον/την σύζυγό σου ή τους φίλους σου“, γράφει η Anne Muxel στο βιβλίο της.
Τέλος, ο λόγος για τον οποίο μιλάμε τόσο αυθόρμητα και έντονα για πολιτικά ζητήματα στην ιδιωτική μας ζωή είναι ότι αυτό το περιβάλλον μας επιτρέπει να αναπτύξουμε την ικανότητά μας για προβληματισμό. Η ανθρώπινη σκέψη κατασκευάζεται και αναπτύσσεται μέσω της εσωτερικής συζήτησης. “Ο στοχασμός μπορεί να προκύψει μόνο όταν διαφωνούμε με τον εαυτό μας. Αν έχουμε την ικανότητα να σκεφτόμαστε, είναι επειδή έχουμε την ικανότητα να συζητάμε ένα θέμα μέσα μας“, εξηγεί ο Roland Gori. Όταν σκεφτόμαστε, είμαστε δύο, χωριζόμαστε σε δύο. Η οικογενειακή σφαίρα μας επιτρέπει να εξωτερικεύσουμε αυτό το κομμάτι του εαυτού μας με το οποίο συζητάμε”. Και οι γονείς μας είναι τόσο πιο πρόθυμοι να ενσαρκώσουν αυτό το κομμάτι όσο πιο κοντά μας βρίσκονται.
Το να συζητάμε και να διαφωνούμε για την πολιτική με τους πιο κοντινούς μας ανθρώπους μας δίνει πρόσβαση σε νέους ορίζοντες, σε έναν ασφαλή χώρο, μας επιτρέπει να αναπτύξουμε τη σχέση μας με τους άλλους και να καλλιεργήσουμε κάθε είδους επιθυμίες, όπως γράφει η Anne Muxel: “Η επιθυμία να ξεφύγουμε από τη ρουτίνα και τα πολυταξιδεμένα μονοπάτια. Η επιθυμία να διεγείρεται κανείς. Η επιθυμία να πείσει κανείς τους άλλους και να ενισχύσει τις δικές του απόψεις μπροστά στις αντιξοότητες. Συνολικά, ένα σημάδι καλής υγείας!”.