Γράφει ο Μανωλάκος Παναγιώτης
α/δρος think tank “The Catalyst”
Κοινωνιολόγος, Msc Θρησκεία, Γεωπολιτική και Διεθνής Ασφάλεια
Αν και στην επικαιρότητα κυριαρχούν τα γεγονότα στην Μέση Ανατολή , στον απόηχο της επίθεσης της Χαμάς στο Ισραήλ τον περασμένο Οκτώβρη, και δευτερευόντως η κατάσταση στην Ουκρανία μετά την Ρωσική εισβολή, υπάρχουν μια σειρά άλλων συγκρούσεων που μας αφορούν ποικιλοτρόπως και που στο μέλλον θα έχουν συνεχώς αυξανόμενη σημασία (ως γεγονότα , αλλά και ως περιοχές).
Το Σαχέλ
Η σημαντικότερη τέτοια περιοχή, με ιδιαίτερα μεγάλη πολυπλοκότητα, είναι η ζώνη του Σαχέλ, δηλαδή ζώνη που εκτείνεται από τον Ατλαντικό (Σενεγάλη) ως την Ερυθρά θάλασσα (Ερυθραία). Αυτή η περιοχή μπορεί να μας φαίνεται μακρινή και -ίσως- χωρίς σημασία, είναι όμως η περιοχή που θα γνωρίσει πληθυσμιακή έκρηξη και ταυτόχρονα θα υποφέρει από τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης. Είναι μια περιοχή πολυφυλετική, με πανσπερμία γλωσσών και ταυτόχρονα «εγκλωβισμένη» στα σύνορα που της χάραξε η αποικιοκρατική περίοδος, τα οποία είναι μάλλον πορώδη με μετακινήσεις νομαδικών πληθυσμών , αλλά και ομάδων τρομοκρατίας ή λαθρεμπορίου, με άλλα λόγια υπάρχουν μεγάλοι ακυβέρνητοι χώροι με τυπική άσκηση κυριαρχίας από τις χώρες.
Το Μάλι
Το Μάλι, ένα πολυφυλετικό κράτος, απέκτησε την ανεξαρτησία του από τη Γαλλία την δεκαετία του 1960. Ως το 8ο μεγαλύτερο κράτος της Αφρικής σε έκταση, το Μάλι έχει σχεδόν 20 εκατομμύρια πληθυσμό (σχεδόν τον διπλασίασε την τελευταία 15ετία) από τουλάχιστον 12 εθνοτικές ομάδες. Στον απόηχο του αποικιοκρατικού διαμοιρασμού και των -από αυτόν- καθορισμού των συνόρων κατατάσσεται μεταξύ των δέκα πιο «τεχνητών» κρατών παγκοσμίως, με βάση τους δείκτες διαμελισμού, που μετρούν τον τρόπο με τον οποίο τα διεθνή σύνορα χωρίζουν τις εθνοτικές ομάδες.
Η βόρεια περιοχή του Μάλι, συμπεριλαμβανομένων των περιφερειών Tombouctou, Kidal και Gao, κατοικείται και από τους ημινομαδικούς Τουαρέγκ. Οι Τουαρέγκ, μια βερβερική εθνοτική ομάδα γνωστή για τις νομαδικές (κυρίως κτηνοτροφικές) παραδόσεις της. Κατοικούν στην έρημο Σαχάρα και εκτείνονται στη νοτιοδυτική Λιβύη, τη νότια Αλγερία, τον Νίγηρα, το Μάλι, την Μπουρκίνα Φάσο και τη βόρεια Νιγηρία. Με πληθυσμό που ξεπερνά τα τρία εκατομμύρια -σχεδόν δύο εκατομμύρια στον Νίγηρα και 900.000 στο Μάλι- και αποτελούν την πλειοψηφία στην περιφέρεια Kidal του Μάλι. Ιστορικά, οι Τουαρέγκ ήλεγχαν βασικούς διασαχάριους εμπορικούς δρόμους και είχαν επιρροή στις περιφερειακές συγκρούσεις, ενώ ήταν οργανωμένοι σε φυλές, με διακριτή κοινωνική ιεράρχηση. Παρότι πολλοί Τουαρέγκ έχουν μεταβεί σε μόνιμη γεωργική ζωή, άλλοι συνεχίζουν να είναι νομάδες κτηνοτρόφοι, σιδηρουργοί ή να μετέχουν και σήμερα σε καραβάνια.
Οι Τουαρέγκ οργάνωσαν εξεγέρσεις κατά του κράτους του Μάλι μετά την ανεξαρτησία του. Η πρώτη εξέγερση (1962-1964) καθοδηγήθηκε από έντονα προβλήματα που σχετίζονταν με τις διακρίσεις, το φόβο για την μεταρρύθμιση του καθεστώτος και τις χρήσεις της γης. Η δεύτερη εξέγερση (1990-1995) οδήγησε σε ειρηνευτικές συμφωνίες, ενώ η τρίτη εξέγερση αντιμετωπίστηκε διπλωματικά από τον Πρόεδρο Amadou Toumani Touré, αποτρέποντας την εκτεταμένη βία και επεκτείνοντας την αυτονομία που είχαν νωρίτερα κερδίσει οι Τουαρέγκ.
Χάρτης Μάλι και των περιφερειών του
Στο σήμερα
Με την πτώση του καθεστώτος Καντάφι στη Λιβύη και την εντεινόμενη αστάθεια στην περιοχή, μισθοφόροι Τουαρέγκ επέστρεψαν στο Βόρειο Μάλι με όπλα, αναζωπυρώνοντας αυτονομιστικές ομάδες όπως το εθνικιστικό Κίνημα Τουαρέγκ για την Απελευθέρωση του Αζαουάντ/ Azawad (MNLA) και ισλαμικές οργανώσεις όπως η Ansar Dine και η Αλ Κάιντα στο Ισλαμικό Μαγκρέμπ. Τον Μάρτιο του 2012, ένα πραξικόπημα με επικεφαλής τον λοχαγό Amadou Haya Sanogo ανέτρεψε τον πρόεδρο Touré, επιτρέποντας σε αυτονομιστικές ομάδες να καταλάβουν τον έλεγχο μεγάλων πόλεων στο Βόρειο Μάλι. Η MNLA ανακήρυξε την ανεξαρτησία του Βόρειου Μάλι ως Azawad. Τον Ιανουάριο του 2013, ο γαλλικός στρατός, μαζί με τις δυνάμεις της Αφρικανικής Ένωσης, επενέβη, βοηθώντας τον στρατό του Μάλι να ανακαταλάβει την περιοχή. Το 2015 υπογράφηκε ειρηνευτική συμφωνία.
Μετά το πραξικόπημα του 2021 (μετά από μήνες αστάθειας αλλά και επεμβάσεων του στρατού) που τους έφερε στην εξουσία, η χούντα διέκοψε τους δεσμούς με τη Γαλλία. Επίσης, μεθόδευσε την αποχώρηση της αποστολής του ΟΗΕ από το Μάλι και ενίσχυσε τη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας με τη Ρωσία. Με την αποχώρηση των διεθνών αποστολών στρατιωτικής υποστήριξης, η όποια πρόοδος σημειώθηκε την τελευταία δεκαετία προς τη βελτίωση της γενικής στρατιωτικής ικανότητας της χώρας μάλλον χάθηκε, καθώς το Μάλι έχει μετακινηθεί από τις πολλαπλές στρατιωτικές συνεργασίες σε μια αποκλειστική εξάρτηση από τη Ρωσία και κυρίως από τον παραστρατιωτικό βραχίονά της, την Βάγκνερ.
Αυτή ακριβώς την εξέλιξη φαίνεται να εκμεταλλεύονται στα βόρειο-ανατολικά οι Τουαρέγκ, οι οποίοι (μέσω αυτονομιστικών αλλά και συνδεδεμένων με ισλαμιστικές οργανώσεις) βρίσκονται και πάλι σε εξέγερση και ανοιχτή αμφισβήτηση της κυριαρχίας του Μάλι.
Γεγονότα και είδος καταγεγραμμένης βίας 8/23-8/24 στην περιφέρεια Kidal του Mali (ACLED)
Οι αντάρτες Τουαρέγκ απέκρουσαν με επιτυχία μια μεγάλη επίθεση των επίσημων στρατιωτικών δυνάμεων αλλά και ρωσικών δυνάμεων στο βόρειο Μάλι, σηματοδοτώντας την πιο θανατηφόρα εμπλοκή για τα ρωσικά στρατεύματα από την άφιξή τους. Από τον Ιούνιο, οι δυνάμεις του Μάλι και οι Ρώσοι σύμμαχοί τους προσπαθούν να εκδιώξουν τους αντάρτες Τουαρέγκ από περιοχές στην περιφέρεια Kidal, έναν βασικό στόχο της κυβέρνησης για την ανάκτηση της εθνικής κυριαρχίας. Ωστόσο, οι επιχειρήσεις τους έχουν συχνά αμαυρωθεί από αναφερόμενες θηριωδίες κατά αμάχων.
Οι αντάρτες Τουαρέγκ, οι οποίοι αρχικά απέφυγαν τις άμεσες συγκρούσεις, εξαπέλυσαν αντεπίθεση στις 25 Ιουλίου κοντά στην Tinzauten, μια πόλη κοντά στα σύνορα με την Αλγερία. Η σύγκρουση οδήγησε σε σημαντικές απώλειες για τις ρωσικές δυνάμεις, αφού η αυτοκινητοπομπή τους έπεσε σε ενέδρα. Η ήττα αυτή εγείρει ερωτήματα σχετικά με την ικανότητα των στρατωτικών δυνάμεων του Μάλι και Ρωσικών δυνάμεων να αποκαταστήσουν τον έλεγχο στο βορρά. Παρά τις απώλειες, η Ρωσία παραμένει προσηλωμένη στα στρατηγικά της συμφέροντα στο Μάλι και το ευρύτερο Σαχέλ, και θα συνεχίζει την εμπλοκή της παρά τις προκλήσεις αυτές.
Οι κίνδυνοι
Πέρα από το ότι είναι αναπόφευκτο ως Ευρωπαίοι να ενδιαφερόμαστε για το τι συμβαίνει σε μια περιοχή τόσο κοντά μας, από τους ανθρωπιστικούς λόγους που προκύπτουν από την αστάθεια και τις συγκρούσεις, ακόμα και από μια «αποικιοκρατική ενοχή» που κάποιες χώρες θα μπορούσαν να έχουν, υπάρχουν και ορισμένοι πολιτικοί λόγοι για το ενδιαφέρον μας.
Η πλήρης επιρροή της Ρωσίας, της Κίνας ή άλλων χωρών αυταρχικού μοντέλου διακυβέρνησης σε χώρες του Σαχέλ θα μπορούσε να επιφέρει σημαντικούς κινδύνους για την Ευρωπαϊκή Ένωση σε διάφορους τομείς. Πρώτον, η ασφάλεια της Ευρώπης θα βρεθεί σε άμεσο κίνδυνο, καθώς -ιδίως- η ρωσική επιρροή μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη αστάθεια στην περιοχή, ενισχύοντας τις τρομοκρατικές οργανώσεις που ήδη δρουν εκεί. Η αστάθεια αυτή θα μπορούσε να εξαπλωθεί και προς την Ευρώπη, αυξάνοντας την απειλή τρομοκρατικών επιθέσεων και αποσταθεροποιώντας τα σύνορά της αλλά και να προκαλέσει νέες προσφυγικές/ μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη, επιδεινώνοντας τις ήδη έντονες πιέσεις στα μεταναστευτικά συστήματα της ΕΕ και δημιουργώντας ακόμα ένα πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης εντός της ΕΕ. Επιπλέον, οικονομικά, η ρωσική και κινεζική επιρροή μπορεί να περιορίσει την πρόσβαση της Ευρώπης στους φυσικούς πόρους της περιοχής, όπως τα ορυκτά (ιδίως σε κάποιες χώρες τις σπάνιες γαίες) και η ενέργεια, γεγονός που θα αυξήσει την εξάρτηση της από άλλες πηγές και θα προκαλέσει αύξηση των τιμών.