Π Α Ν Ο Σ Κ. Ν Ο Τ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ
(Καθηγητής Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος)
-ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ-
Γιώργης Έξαρχος: Ο ΡΗΓΑΣ. Βελεστινλής Θετταλός Ρήγας. Ο οικουμενικός Ελληνόβλαχος. «Ο μόνος του αιώνος μας εν μέσω νάνων Ρήγας». Νέα αποκαλυπτικά στοιχεία-Τεκμήρια-Αναψηλαφήσεις-Ερμηνείες. Επιστροφή στις πρωτογενείς Πηγές. Εκδοτικός Οίκος Κ. & Μ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2022, Σχήμα 16 Χ 23. Τόμοι Α & Β, σσ. 1242.
Έχει ήδη παρέλθει ένας χρόνος από το 2021, έτος επετειακού εορτασμού των 200 Χρόνων από την Επανάσταση του 1821 των Ελλήνων και οφείλω να ομολογήσω δημόσια ότι έως τα τώρα δεν είδα δημοσιευμένο κάποιον δημόσιο απολογισμό πεπραγμένων των διαπιστευμένων σχετικών επιτροπών, που είχαν συγκροτηθεί επί τούτου, ώστε να γνωρίζουμε τι έργο συντελέστηκε. Εκτός αν έγινε και διέλαθε της προσοχής μου, οπότε ζητώ ταπεινά συγγνώμη.
Αυτό, όμως, που έχω επισημάνει ως «μέσος» ενεργός πολίτης και ακαδημαϊκός δάσκαλος –και που εκ της ιδιότητάς μου οφείλω να παρατηρώ και να μελετώ τα κοινωνικώς δρώμενα και τα παντός είδους εθνικά και διεθνή τεκταινόμενα, πέρα από τα αυστηρώς εμπίπτοντα στην επιστήμη που διακονώ– είναι ότι για την «Εθνική μας Παλιγγενεσία» που «γιορτάσαμε», μάλλον δεν έμαθα κάτι περισσότερο ή κάτι διαφορετικό από εκείνα που έως τα τώρα γνώριζα, ώστε να πω ότι εμπλούτισα τις γνώσεις μου και ότι είμαι κατά τι σοφότερος…
Λέγω τούτα δίχως καμιά «μίζερη» προδιάθεση και ούτε με κάποια μεμψιμοιρία αλλά ως απλή διαπίστωση. Το μόνο θετικό «ευανάγνωστο» της «επετείου» ήταν η έκδοση λίγων νέων βιβλίων σχετικών με το «’21» και η επανέκδοση κάποιων παλαιών.(Αλλά, ειρήσθω εν παρόδω, απουσίασε η επανέκδοση κλασικών έργων ιδωμένων με νέα ματιά από σύγχρονους ιστορικούς και φιλολόγους όπως λ.χ. τα «Στρατιωτικά Ενθυμήματα» του Νικολάου Κ. Κασομούλη,ο οποίος θεωρείται ο πιο αντικειμενικός απομνημονευματογράφος του «Αγώνα»). Οι ελάχιστες αυτές νέες εκδόσεις οφείλονται στην συμβολή της ιδιωτικής πρωτοβουλίας λίγων ρομαντικών εκδοτών και δευτερευόντως στην συνεισφορά του εκδοτικού της Βουλής των Ελλήνων.
Μόνον αυτά, και τίποτα άλλο!Διότι οι δημόσιες εορταστικές φαμφάρες και οι τηλεοπτικές αναγνώσεις κειμένων «Του Αγώνα» που έγιναν ή ίσως και γίνονται, εκτός από την προπαγανδιστική τους χρήση δεν ωφελούν σε κάτι άλλο τον Έλληνα πολίτη και ούτε αποσκοπούν στη μεταλαμπάδευση αληθινής ιστορικής γνώσης στον ενεργό Έλληνα πολίτη.
Στις ελάχιστες ποιοτικές εκδόσεις που έγιναν από συγγραφείς και εκδότες που καταπιάστηκαν με θέμα συναφές προς αυτό της Ελληνικής Επανάστασης, θεωρώ το δίτομο έργο Ο ΡΗΓΑΣ, του καθηγητή Γ. Έξαρχου από της Εκδόσεις Σταμούλη της Θεσσαλονίκης (σελίδες 1242). Είναι έργο ακάματου ιστορικού ερευνητή και ασφαλώς, έργο δόκιμου πολυγραφότατου συγγραφέα, πολύπλευρης προσωπικότητας με πολυσχιδή συγγραφική δράση και παρουσία, και άοκνου εργάτη του πνεύματος, καθόσον τα ερευνητικά και συγγραφικά ενδιαφέροντά του και η εκδοτική του «παραγωγή» εκτείνονται επί δεκαετίες πέραν των ορίων της επιστήμης που διακόνησε ως Διδάκτορας των Οικονομικών Επιστημών και ακαδημαϊκός δάσκαλος στις πανεπιστημιακές αίθουσες.
Είναι το τέταρτο έργο του συγγραφέα για τον ΡΗΓΑ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗ (προηγούμενα: Καστανιώτης 1998, Ερωδιός 2017, Δίαυλος 2020) και σε κάθε έκδοση (διαφορετική ύλη και όχι βελτιωμένη επανέκδοση) ο συγγραφέας προσθέτει σταθερά καινούριο υλικό με νέα αποκαλυπτικά στοιχεία από παλαιές άγνωστες και δυσπρόσιτες βιβλιογραφικές και αρχειακές πηγές (έγγραφα), τέτοια και τόσα, που καθιστούν όλο και πιο «ανθρώπινα οικείο» στον αναγνώστη τον πρωτοπόρο και μέγιστο Ρήγα των Ελλήνων και της Οικουμένης.
Γιατί ο Ρήγας Βελεστινλής υπήρξε μέγιστος για την εποχή του (και θα είναι μέγιστος για πολύ καιρό ακόμα στο μέλλον),εμπνευσμένος βάρδος και επαναστάτης, δικαιολογημένα χαρακτηρισμένος από Γάλλους και Γερμανούς διανοητές και διαφωτιστές ως ο νέος Τυρταίος και Πίνδαρος, υπήρξε πραγματικός Οραματιστής της Κοινωνίας του Μέλλοντος στην πιο προωθημένη μορφή της, έτσι όπως την «οριοθετεί» στο πολιτικό κείμενό του της ΝΕΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ.
Ο Γ. Έξαρχος σμιλεύει και εικονογραφεί τον Ρήγα στις γήινες διαστάσεις του και αποκαλύπτει μέσα από τις δεκάδες πηγές και τα ντοκουμέντα που κομίζει την αληθινά οικουμενική και πρωτοπόρα διάσταση του έργου του, με τις πιο προοδευτικές και προωθημένες ουμανιστικές ιδέες και ανθρώπινες αξίες, χρήσιμες για τη θεμελίωση μιας «οικουμενικής δημοκρατίας», εδραιωμένης στην ελευθερία και στην ανεξαρτησία του ανθρώπινου όντος, που να διασφαλίζει τον σεβασμό των ανθρώπινων και κοινωνικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, έξω και μακριά από τις όποιες θρησκευτικές, εθνικές, κοινωνικές ή άλλου είδους «ταυτότητες» και «δοξασίες», ώστε το Δίκαιο και η Ισότητα να γίνουν πράξη και να βιωθούν από τους ενεργούς πολίτες, της «Οικουμενικής Δημοκρατίας».
Ο προσφάτως εκδοθείς ΡΗΓΑΣ του Γ. Έξαρχου, είναι και είδος ΑΝΘΟΛΟΓΙΑΣ με ολόκληρα δημοσιεύματα και εκτενή αποσπάσματα 250 έργων-πηγών!Και πέραν τούτων περιέχονται και τα εξής πολύ σημαντικά: 1) Όλα τα ποιήματα του Ρήγα, που κατά καιρούς εκδόθηκαν ή του αποδόθηκαν. 2) Δύο ερωτικά αυτοβιογραφικά ποιήματα «Ανθολογίας Ανωνύμων Ποιητών» του 1818, με τα τεκμήρια και τα επιχειρήματα απόδειξης αυτού του ισχυρισμού. 3) Ολόκληρος «Ο ΑΓΑΘΑΓΓΕΛΟΣ», κείμενο «προφητικών χρησμών» του Θεόκλητου Πολυειδή, που εκδόθηκε «Ανώνυμα» με επιμέλεια του Ρήγα το 1789 (η πρώτη του εκδοτική πράξη όχι όμως δική του συγγραφή), με όλα τα τεκμήρια απόδειξης αυτού του γεγονότος, που κονιορτοποιούν τους αντίθετους ισχυρισμούς σύγχρονων «ρηγολόγων». 4) Ολόκληρο το αυτοβιογραφικό έργο του Ρήγα «ΕΡΩΤΟΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ», έτους 1792, με όλα τα τεκμήρια απόδειξης αυτού του γεγονότος, που κονιορτοποιούν τους αντίθετους ισχυρισμούς σύγχρονων «ρηγολόγων» αλλά και φιλολόγων και ιστορικών, που αναπόδεικτα το θεωρούν έργο του φίλου του Ρήγα – Γιαννιώτη (Βλάχου εκ Καλλαρυτών) δάσκαλου του γένους Αθανάσιου Ψαλλίδα ή του συνεργάτη του Ρήγα και συμμαρτυρήσαντος το 1798 – Κύπριου επιμελητή εκδόσεων Ιωάννη Καρατζά. 5) Πενήντα προσωπογραφίες του Ρήγα, με τις πρώτη (δημοσιευμένη το 1825, για πρώτη φορά δημοσιευόμενη εν Ελλάδι) που απεικονίζει το αληθινό πρόσωπο του Ρήγα, έτσι όπως ακριβώς το περιγράφει ο φίλος και συνεργάτης του Ρήγα Χριστόφορος Περραιβός. 6) Αποκάλυψη της αληθινής-πραγματικής υπογραφής του Ρήγα, και ξεσκέπασμα της κίβδηλης (δήθεν) «ιδιόγραφης» υπογραφής του σε τοίχο καφενείου της Βιέννης, γεγονός που εκθέτει «ρηγολόγους» και μη και όσους την αναπαράγουν χωρίς αιδώ και σε δημόσια έντυπα ή «επιστημονικές εκδόσεις». 7) Περιέχεται το «Μητρώον Αρρένων Βελεστίνου» από το οποίο αποδεικνύεται η κατά κόρον ύπαρξη στην ιστορική πολίχνη του επωνύμου ΡΗΓΑΣ, και μετά το 1881 το ΡΗΓΑΣ και ως βαπτιστικό όνομα.
Περιέχονται και δεκάδες άλλες τέτοιες άγνωστες πτυχές της ζωής και του έργου του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού, του Ρήγα των Οραμάτων, του Ρήγα που οι πρώτοι βιογράφοι του, στις αρχές του 19ου αιώνα, στη γερμανική και στη γαλλική γλώσσα τον ήθελαν Κωνσταντίνο Ρήγα ενώ στην ιταλική Αθανάσιο Ρήγα!
Σε τούτη την εργοβιογραφική μελέτη για τον Ρήγα Βελεστινλή –την πιο ολοκληρωμένη μέχρι σήμερα– ο Γ. Έξαρχος, με χρονολογική σειρά των τεκμηρίων και πινακοποίηση όλων των πληροφοριών των πηγών, οδηγεί τον αναγνώστη στο να έχει σαφή και ξεκάθαρη εικόνα για τον Οικουμενικό βάρδο και επαναστάτη, ώστε να συνάγει αβίαστα συμπεράσματα, όπως λ.χ.:
-Το «βαπτιστικό όνομά» του ήταν ΑΝΤΩΝΙΟΣ (τρεις παλαιές μαρτυρίες) -Το «βαπτιστικό όνομα» του πατέρα του ήταν ΚΥΡΙΑΖΗΣ (έγγραφο σε Αρχείο Ακαδημίας Αθηνών, χρονολογίας 1844) -Το «επώνυμό» του ήταν ΡΗΓΑΣ (δεκάδες πηγές) -Το «βαπτιστικό όνομα» της μητέρας του ήταν ΜΑΡΙΑ (κατά την παράδοση και ζούσε μαζί του στη Βλαχία, σύμφωνα με έγγραφα ντοκουμέντα) -Το «βαπτιστικό όνομα» του αδελφού του ήταν ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ (κατά τα έγγραφα Κώστας ή και Κωστής και ζούσε στη Βλαχία) -Το «βαπτιστικό όνομα» της μιας αδελφής του ήταν ΕΙΡΗΝΗ, σύζυγος ΙΩΑΝΝΗ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ (κατά Ιω. Ζαμπέλιο, το 1833) -Το «βαπτιστικό όνομα» της άλλης αδελφής του ήταν ΑΣΗΜΩ (κατά την παράδοση), σύζυγος ΚΩΣΤΟΓΛΟΥ εκ Βελεστίνου (έγγραφο 1844, σε Ακαδημία Αθηνών) -Το «βαπτιστικό όνομα» της ερωμένης του στη Βλαχία ήταν ΜΠΑΛΑΣΑ (κατά έγγραφο του 1791) -Το «βαπτιστικό όνομα» του γιου του στον Βελεστίνο ήταν ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ (Μάμουκας 1840 και Αρχεία Παλιγγενεσίας: ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΡΗΓΑΣ ΒΕΛΕΣΤΕΝΛΗΣ, αντιπρόσωπος των Θετταλομαγνήτων στην Γ’ Εθνοσυνέλευση του 1827 και στη Δ’ του 1829 ως ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΒΕΛΕΣΤΗΝΟΣ με βάση έγγραφο ΓΑΚ) -Το «βαπτιστικό όνομα» του ανεψιού του ήταν ΚΥΡΙΑΖΗΣ (γιος της Ασήμως και του Κώστογλου). -Τόπος γέννησης το ΒΕΛΕΣΤΙΝΟ (ονομασία πέρα από τον ομώνυμο οικισμό και άλλων 8 χωριών του ομώνυμου ναχιγιέ/επαρχίας) -Έτος γέννησης το 1762, με πρώτη αναγραφή αυτής της χρονολογίας το 1823 από τον Γάλλο φιλέλληνα στρατηγό Voutier, και πλήρως επιβεβαιωμένης αυτής της χρονολογίας από τον φίλο και συνεργάτη του Ρήγα, Φιλικό και Αγωνιστή του ’21, Χριστόφορο Περραιβό, το 1860 στη «Βιογραφία του Ρήγα», ότι ο Ρήγας δολοφονήθηκε «…φέρων ηλικίαν μόλις τριάκοντα πέντε [35] ετών…», αρά, όντας νέος, και όχι 41 ετών –με βάση τα αυστριακά έγγραφα–, διότι με τα δεδομένα της τότε εποχής, στα 41 θα ήταν γέρος, και όχι «μόλις τριάκοντα πέντε ετών» -Το ΦΕΡΑΙΟΣ ως «όνομα» ήταν επιλογή του ίδιου του Ρήγα, και το είχε ως ΡΗΓΑΣ ΦΕΡΑΙΟΣ στις πρώτες σελίδες των εκδόσεων των πρώτων βιβλίων του -Χρονολογία ΘΑΝΑΤΟΥ του ΡΗΓΑ η 13η Ιουνίου 1798, στο ΒΕΛΙΓΡΑΔΙ.
Τούτα –τα τηλεγραφικά– για την αποκατάσταση των πραγματικών δεδομένων της «ταυτότητας» του ποιητή και επαναστάτη, για να μη «μηρυκάζονται» οι ποικίλες προπαγανδιστικές δοξασίες, όσων θέλουν να φέρουν τον Ρήγα στο δικό τους ανάστημα, είτε σαν επαγγελματίες «ρηγολόγοι», είτε σαν «επαγγελματίες» της πολιτικά ορθής εθνικοφροσύνης τους, είτε σαν «συνεπείς» επαγγελματίες ακαδημαϊκοί δάσκαλοι.
Στις αναμφίβολα πολλές αρετές του βιβλίου συγκαταλέγονται και οι εξής: 1) Η Ιστορία του Βελεστίνου και η σύνθεση του πληθυσμού του, από τα χρόνια της ίδρυσής του με τον Ακάμηρο, επί αυτοκράτειρας Ειρήνης της Αθηναίας (752-803) μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα, με βάση γραπτές πληροφορίες Πατριαρχικών και Παπικών εγγράφων, πληροφορίες ξένων και Ελλήνων περιηγητών για τους Βλάχους της περιοχής Βελεστίνου, ονομαζόμενους Καρακούνιδες στα χρόνια του Ρήγα (κατά τον άγγλο περιηγητή Ληκ, το 1808/1809), πληροφορίες από κείμενα γεωγράφων, περιηγητών και ιστορικών που επισκέφτηκαν το Βελεστίνο και έγραψαν γι’ αυτό. 2) Τα αρχαιοελληνικά κείμενα για τις Φέρες (Όμηρος, Σοφοκλής, Ευριπίδης, Πολύβιος κ.ά.) και τον πληθυσμό τους μέχρι και τα πρωτοβυζανινά χρόνια και την Φράγκικη κατάκτηση, ως και μέχρι την Οθωμανοκρατία κ.λπ. 3) Τα ντοκουμέντα της Βλαχίας για τον Ρήγα, που έφερε στο φως «η ρουμάνικη ιστοριογραφία», και τα οποία εδώ έχουν παντελώς αποσιωπηθεί ή έχουν αποκρύψει, και που για πρώτη φορά κατατίθενται για τους Έλληνες αναγνώστες κ.ά., κ.ά., κ.ά.
Όλα αυτά σε ένα δίτομο έργο το οποίο «φιλοξενεί» ένα πανόραμα σπάνιων πηγών, με πλούσια εικονογράφηση, με ανεκτίμητο υλικό, που κάνουν την καλαίσθητη έκδοση δεόντως ελκυστική για τους αναγνώστες.
Ολοκληρώνοντας τη μελέτη του έργου Ο ΡΗΓΑΣ, θυμήθηκα τα λόγια του ιστορικού Πολύβιου: «…νῦν δι’ αὐτῶντῶνἔργωνἀληθινὴν λαμβάνειν πίστιν. τοῦτο δ’ ἦνὡςοὐχοἷόν τε διὰτῶντὰς κατὰ μέρος ἱστορίας γραφόντων συνθεάσασθαι τὴν τῶν ὅλων οἰκονομίαν.…» – Δηλ.: Με τη μελέτη των επί μέρους δεν μπορεί κανείς να σχηματίσει αντίληψη για το σύνολο – για το όλον. Και ότι: «…ὀφθαλμοὶγὰρτῶνὤτωνἀκριβέστεροι μάρτυρες…» – Ναι! Πρέπει κανείς να πιστεύει περισσότερο στα μάτια του, διότι «τα μάτια είναι καλύτεροι μάρτυρες από τα αυτιά»!
Να δούμε με τα μάτια μας μια όντως ενδιαφέρουσα μονογραφία-μελέτη για τον Ρήγα Βελεστινλή. Είναι το καλύτερο πνευματικό δώρο στον εαυτό μας. Γιατί πρέπει να γεμίσουμε τα παγούρια μας με νερό, θα μας χρειαστεί να το έχουμε στη διαδρομή μας στο μέλλον, σε ένα μέλλον που φαίνεται ότι μας επιφυλάσσει μεγάλη ξηρασία…
ΠΑΝΟΣ Κ. ΝΟΤΟΠΟΥΛΟΣ
NachrichtuberRigasLeben und Schriften. Gesamenent, ubersetzt und mitAmmerkungenbegleitetvon Albert Schott. AuhangzubemviertenBande von Pouqueville’s Geschichte der WiebergeburtGriechenland, … Heidelberg 1825.
«Ανάτυπον», περιέχον καιτην ανωτέρω προσωπογραφία του Ρήγα.
Τούτη η προσωπογραφία σχετίζεται με την «αληθινή μορφή» του Ρήγα Βελεστινλή.
………………………………………………………………………………..