Του Γιάννη Κωνσταντινίδη, Αναπληρωτή Καθηγητή Πανεπιστημίου Μακεδονίας
Βρίσκομαι στο πέμπτο βαγόνι μιας αμαξοστοιχίας Intercity από την Θεσσαλονίκη για την Αθήνα. Η θερμοκρασία κινείται πλέον και πάλι πάνω από τους 35 βαθμούς, η πληρότητα αγγίζει το 98% και το air-condition είναι εκτός λειτουργίας. Το 4 ωρών και 45 λεπτών κατ’ ελάχιστον πλέον διάρκειας ταξίδι μεταξύ των δύο πόλων προβλέπεται βασανιστικό. Η πρώτη απάντηση του εργαζομένου της HellenicTrain είναι ότι θα επιχειρήσει την επανεκκίνηση του συστήματος ψύξης, η δεύτερη ότι δεν υπάρχει η δυνατότητα επισκευής κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, η τρίτη ότι μπορούμε να ανοίξουμε τα τέσσερα μικρά παράθυρα οροφής και να ελπίσουμε ότι με την ταχύτητα που αναπτύσσει το τρένο θα δροσίσει. Στην ερώτησή μου αν είχε γίνει έλεγχος του συστήματος ψύξης πριν από την έναρξη του δρομολογίου του, ο εργαζόμενος έμεινε χωρίς άλλες ιδέες απόκρισης. Δύο πιθανότητες: είτε κανείς δεν είχε ελέγξει το σύστημα, είτε κάποιος το είχε κάνει και είχε στη συνέχεια προτείνει τις τρεις συγκεκριμένες απαντήσεις ως επικοινωνιακή στρατηγική στην περίπτωση που κάποιος επιβάτης έκανε το σχετικό παράπονο.
Διώχνω τη σκέψη που θα περνούσε από το μυαλό του καθενός επιβάτη τρένου μετά την τραγωδία της 28ης Φεβρουαρίου στα Τέμπη σχετικά με τον έλεγχο του συνόλου της λειτουργίας των τρένων και της ροής τους στο σιδηροδρομικό δίκτυο και εστιάζω στο συγκριτικά δευτερεύον: τη λειτουργία του κλιματισμού. Αναρωτιέμαι ποια μπορεί να είναι η συνέπεια μιας τέτοιας εμπειρίας στην αξιολόγηση της κυβέρνησης από τον μέσο επιβάτη της αμαξοστοιχίας στην οποία βρίσκομαι. Είναι βέβαιο ότι για τους 80 επιβάτες του πέμπτου βαγονιού, η εμπειρία είναι μαρτυρική και θα την θυμούνται για μήνες. Όμως αποδίδουν την ευθύνη του αναπάντεχου μαρτυρίου τους στον υπεύθυνο για τη λειτουργία των τρένων υπουργό; Φταίει ένας υπουργός ή ένας πρωθυπουργός για ένα χαλασμένο σύστημα ψύξης; Κάποιοι επιβάτες του βαγονιού απαντούν αρνητικά. Ο Υπουργός και ο Πρωθυπουργός δεν είναι άλλωστε ψυκτικοί. Κάποιοι άλλοι σπεύδουν να απαντήσουν ότι «αυτή είναι η Ελλάδα» και ότι «τίποτα δεν θα αλλάξει ποτέ». Κάποιοι επιβάτες των άλλων βαγονιών, όπου το σύστημα ψύξης λειτουργεί κανονικά, δηλώνουν ενθουσιασμένοι με την ποιότητα των υπηρεσιών της HellenicTrain. Είναι από τους τυχερούς που δεν έκλεισαν θέση στο πέμπτο βαγόνι, αλλά σε ένα από τα υπόλοιπα. Αναρωτιέμαι μήπως είμαι ο μόνος που σκέφτομαι ότι το χαλασμένο air-conditionείναι ένα τεκμήριο ανεπαρκούς προετοιμασίας του ταξιδιού και συνεπώς ένα τεκμήριο πλημμελούς παροχής της υπηρεσίας την οποία εποπτεύει ο υπουργός και μέσω αυτού και ο πρωθυπουργός. Αναρωτιέμαι μήπως είμαι ο μόνος που σκέφτομαι ότι το χαλασμένο air-condition του πέμπου βαγονιού είναι ένα τεκμήριο της άνισης μεταχείρισης πολιτών που έχουν πληρώσει το ίδιο αντίτιμο για το ταξίδι τους και όμως δεν βιώνουν τις ίδιες συνθήκες. Ίσως να είμαι.
Η ανάληψη πολιτικής ευθύνης έχει γίνει ένα από τα πιο καυτά ζητήματα κομματικού ανταγωνισμού τα τελευταία χρόνια, λόγω των διαδοχικών φυσικών καταστροφών, δυστυχημάτων και απωλειών ζωής που συνδέονται με ελλιπή μέριμνα των μηχανισμών του κράτους στο επίπεδο της προστασίας των πολιτών. Έχουν οι Υπουργοί και ο Πρωθυπουργός την ευθύνη της κακής λειτουργίας του κράτους; Η κυβέρνηση σπεύδει να τις αρνηθεί, η αντιπολίτευση σπεύδει να της τις φορτώσει. Προφανώς και υπάρχουν όρια στην πολιτική ευθύνη, όπως αντιστοίχως και στην πολιτική ανευθυνότητα. Ούτε για όλα φταίει ο Πρωθυπουργός, ούτε για τίποτα δεν φταίει ο Πρωθυπουργός. Πώς μπορεί να τραβήξει κάποιος τη γραμμή ανάμεσα στα δύο;
Οι επιστήμονες της διοίκησης υπηρεσιών ορίζουν ως ποιοτική μια υπηρεσία που εκτελείται με τον τρόπο που σχεδιάστηκε, ανεξαρτήτως του αποτελέσματος αυτής της υπηρεσίας. Κατά συνέπεια, αξιολογούν ως μη ποιοτική μια υπηρεσία που δεν παρέχεται με τον τρόπο που έχει σχεδιαστεί. Για παράδειγμα, ένα βαγόνι χωρίς ψύξη αφής στιγμής είχε σχεδιαστεί να έχει σε λειτουργία το air-conditionείναι μια κακής ποιότητας υπηρεσία. Η σκέψη αυτή υπογραμμίζει τη σημασία του σχεδίου παροχής μιας υπηρεσίας και η έννοια του σχεδίου αμέσως παραπέμπει στον πολιτικό προϊστάμενο οποιουδήποτε υπουργείου και οποιασδήποτε κυβέρνησης. Υπάρχει σχέδιο ελέγχου του συστήματος ψύξης των αμαξοστοιχιών Intercity; Προφανώς όχι, το σύστημα ψύξης δεν σταμάτησε στη διαδρομή, δεν λειτούργησε ποτέ. Υπάρχει σύστημα αντιμετώπισης κρίσης κατά τη διάρκεια του ταξιδιού των αμαξοστοιχιών Intercity; Προφανώς όχι, οι επιβάτες του πέμπτου βαγονιού αφέθηκαν για ολόκληρο το ταξίδι στην τύχη τους και δεν αποζημιώθηκαν ούτε με ένα μπουκαλάκι νερό. Είναι άραγε παράλογο να σκεφτώ ότι δεν τηρείται κανένα σχέδιο ελέγχου των αμαξοστοιχιών που κάποτε θα ταξίδευαν από την Θεσσαλονίκη για την Αθήνα σε 3 ώρες και μερικά λεπτά με απόλυτη ασφάλεια; Είναι μήπως πιο λογικό να σκεφτώ ότι είμαι ο γκαντέμης του πέμπτου βαγονιού που είδε το πρωί του σημερινού ταξιδιού μια μαύρη γάτα; Ο ορθολογισμός επιβάλλει να ορίσουμε τα όρια της υπουργικής και της πρωθυπουργικής ανευθυνότητας, πέραν από κομματικά στερεότυπα. Και η έννοια του ελέγχου των διαδικασιών -έννοια επεξεργασμένη στο επιστημονικό πεδίο της διοίκησης- είναι παραπάνω από χρήσιμη.
(Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Πολιτική”, 26-8-2023)