Του Γιάννη Γκουμάκη
Το επικίνδυνο φαινόμενο της παραπληροφόρησης και των fake news αλλά και τις απόπειρες αντιμετώπισης τους από τη σκοπιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης σκιαγραφεί η Κλημεντίνη Διακομανώλη, στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με ειδίκευση σε θέματα Τύπου και Επικοινωνίας, στο νέο της βιβλίο με τίτλο “Fake news: τί κάνει η Ευρώπη;”.
Το νέο αυτό σπουδαίο πόνημα που κυκλοφορεί ήδη από το περασμένο καλοκαίρι στην Ελλάδα, από τις Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας, παρουσίασε η συγγραφέας το απόγευμα της περασμένης Παρασκευής 22 Οκτωβρίου, στο κτίριο της Ένωσης Συντακτών Μακεδονίας – Θράκης.
Δημοσιογράφοι και ακαδημαϊκοί από τον τομέα της επικοινωνίας της Θεσσαλονίκης μαζί με φοιτητές του τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης παρευρέθηκαν στην ενδιαφέρουσα παρουσίαση. Συντονίστρια της εκδήλωσης ήταν η Δημοσιογράφος Έλσα Ποιμενίδου, ενώ το πάνελ των ομιλητών πλαισίωσαν ο Αναπληρωτής Καθηγητής του ΑΠΘ, κ. Νίκος Παναγιώτου, η δημοσιογράφος κ. Μαρία Σαμολαδά, ο δημοσιογράφος, κ. Γιάννης Κατσιφός και η δημοσιογράφος κ. Μαριάννα Τανάγια.
Κλημεντίνη Διακομανώλη: η ψευδής είδηση έχει δέκα φορές πιο μεγάλη διάρκεια «ζωής» και κυκλοφορίας από οποιαδήποτε άλλη είδηση
Η κ. Διακομανώλη υπογράμμισε πως το βιβλίο της το οποίο ασχολείται με τις ψευδείς ειδήσεις και την παραπληροφόρηση, περιλαμβάνει δεδομένα από τις ευρωπαϊκές εκλογές του 2019, μεταφέρει την κατάσταση που επικράτησε στις Προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ και φτάνει χρονικά μέχρι το Μάιο του 2020 κατά την πρώτη φάση της πανδημίας της Covid-19.
Μέσα σε αυτά τα γεγονότα, η δημοσιογράφος προσπαθεί να εξηγήσει το βαθμό στον οποίο τα fake news και οι κακόβουλες και στοχευμένες επιθέσεις επηρεάζουν την βούληση των ψηφοφόρων κατά τη διάρκεια εκλογικών αναμετρήσεων, όπως για παράδειγμα οι τελευταίες ευρωεκλογές του 2019, οι γαλλικές προεδρικές εκλογές αλλά και πιο πρόσφατες οι αμερικάνικες εκλογές. Όπως τονίζει η ίδια, δεν είναι τυχαίο ότι ο όρος fake news εμφανίστηκε -και σχεδόν καθιερώθηκε στο παγκόσμιο οικοσύστημα της ενημέρωσης- κατά την διάρκεια της θητείας του Αμερικανού Προέδρου Trump. Καθόλου τυχαίο, επίσης, ότι πριν λίγο καιρό, ο Λευκός Οίκος απηύθυνε έκκληση στου μεγάλους ψηφιακούς κολοσσούς όπως είναι το Facebook, το Twitter, το google να ενεργοποιήσουν τα αντανακλαστικά τους όσον αφορά την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης γιατί εν καιρώ πανδημίας τα fake news «σκοτώνουν ανθρώπους».
Πρόκειται λοιπόν για ένα φαινόμενο που μας συναντά καθημερινά, στο διαδίκτυο κυρίως. Αλλά και πέραν του διαδικτύου, έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι η ψευδής είδηση έχει δέκα φορές πιο μεγάλη διάρκεια «ζωής» και κυκλοφορίας, συνεπώς θα καταλήξει κάποια στιγμή να αγγίξει σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού με τρόπο ψηφιακό ή όχι. Η συγγραφέας στο εισαγωγικό της σχόλιο ξεκαθάρισε πως αποπειράθηκε να λάβει απόσταση από την επαγγελματική της ιδιότητα και να μπει στη θέση των αναγνωστών, των απλών πολιτών.
Πριν την έναρξη των ομιλιών προβλήθηκε βίντεο με τις δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αντιμετώπιση των fake news και της παραπληροφόρησης με ομιλητή τον αντιπρόεδρο της Κομισιόν κ. Μαργαρίτη Σχοινά.
Έλσα Ποιμενίδου: το δεύτερο βιβλίο για την παραπληροφόρηση και τα fake news γραμμένο στα ελληνικά
Ξεκινώντας την παρουσίαση, η συντονίστρια της παρουσίασης, κ. Ποιμενίδου ανέφερε πως το εν λόγω βιβλίο είναι ουσιαστικά το δεύτερο βιβλίο με θεματική τα fake news που γράφεται στην Ελλάδα, τονίζοντας τη σημασία ύπαρξης και διασποράς ψευδών ειδήσεων στην αποχή που σημειώθηκε κατά τη διεξαγωγή των Ευρωεκλογών του 2019 και αναδεικνύοντας παράλληλα τον παρακάτω προβληματισμό: Κατά πόσο αυτή η απροθυμία συμμετοχής των πολιτών στις ευρωεκλογές ήταν απόρροια παραγωγής των ψευδών ειδήσεων; Με άλλα λόγια, σε ποιο βαθμό επηρεάστηκαν οι άνθρωποι από την παραπληροφόρηση κατά την περίοδο των Ευρωπαϊκών εκλογών.
Νίκος Παναγιώτου: ο έλεγχος είναι μία συνεχής προσπάθεια
Στη συνέχεια το λόγο έλαβε ο Αναπληρωτής Καθηγητής του τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ, κ Νίκος Παναγιώτου ο οποίος συμμετείχε διαδικτυακά στην εκδήλωση, τονίζοντας πως η σημαντικότητα αυτού του βιβλίου είναι μεγάλη διότι η αναγκαιότητα για έλεγχο των ψευδών ειδήσεων και της παραπληροφόρησης είναι μια συνεχής προσπάθεια.
Γιάννης Κοτσιφός: το βιβλίο απαντά σε κρίσιμα ερωτήματα – η παραπληροφόρηση αγγίζει την ταυτότητα μας
Ο Δημοσιογράφος και μέλος του ΔΣ της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων, κ. Γιάννης Κοτσιφός με τη σειρά του, τόνισε πως το βιβλίο της κ. Κλημεντίνης Διακομανώλη απαντά σε κρίσιμα ερωτήματα: «Όχι απλώς απαντά αλλά είναι αυτή τη στιγμή το ποιο εύχρηστο εργαλείο που έχουμε στα χέρια μας για να σχεδιάσουμε εκ νέου ένα χάρτη γύρω από την παραπληροφόρηση με περισσότερη ψυχραιμία. Μπορεί να μας υπενθυμίσει πως νιώθουμε ότι είμαστε απροστάτευτοι στο φαινόμενο της παραπληροφόρησης και πως παράλληλα αναζητούμε έλεγχο και εξίσου σωστά τρομάζουμε από τις συνέπειες αυτού του ελέγχου περιεχομένου», υπογράμμισε ο κ. Κοτσιφός.
«Παρακολουθώ αυτή την υπόθεση (των fake news) τουλάχιστον από το 2018 μέχρι σήμερα και θέλω να σταθώ σε 3 πράγματα: Το 1ο είναι ότι αυτή η υπόθεση αγγίζει τα στοιχεία της ταυτότητας μας. Η έννοια της παραπληροφόρησης που η ΕΕ την ακολουθεί σαν πολιτικό φαινόμενο, για εμάς τους δημοσιογράφους είναι ένα στοιχείο που επηρεάζει την ταυτότητα μας. Το κοινό ακυρώνει τα δικά μας ποιοτικά χαρακτηριστικά κι εκεί ξεκινά η αλυσίδα της απαξίωσης που φτάνει πολύ συχνά σε ακραία σημεία. Η πολύ προσεκτική επισκόπηση και η εύστοχη κριτική εκεί που χρειάζεται που κάνει η κ. Διακομανώλη στο βιβλίο μπορεί να μας κάνει εμάς και το κοινό να ξαναδιαβάσουμε τα στοιχεία στις ταυτότητες μας. Το 2ο σημείο στο οποίο θέλω να σταθώ είναι η ‘αυτορρύθμιση’. Εμείς οι δημοσιογράφοι έχουμε σηκώσει πολύ ψηλά το ζήτημα της αυτορρύθμισης στο επάγγελμά μας και επιλέξαμε να το δανείσουμε στις πλατφόρμες. Είναι ακόμη λειτουργικό το θέμα της αυτορρύθμισης; Αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα στο οποίο πρέπει να εστιάσουμε. Ως τρίτο σημείο θα ήθελα να τονίσω πως η απάντηση στην παραπληροφόρηση δεν είναι ένας διαρκώς κλιμακούμενος έλεγχος. Δεν αρκεί να ελέγχουμε με πιο έξυπνους ή πιο αυστηρούς τρόπους το υλικό γιατί θα φτάσουμε σε αδιέξοδο και θα απαξιώσουμε τη δημοσιογραφική δουλειά», συμπλήρωσε ο Δημοσιογράφος.
Παράλληλα ο κ. Κοτσιφός υπογράμμισε πως πρέπει να υπάρξει το σωστό πλαίσιο για τα παραπάνω από την πλευρά των δημοσιογράφων. «Μεγάλες προϋποθέσεις είναι η ενίσχυση της ελευθερίας του τύπου, ο γραμματισμός στα μέσα και αυτό που θα λέγαμε μια προσπάθεια ενίσχυσης και εξυγίανσης ως προς τη λειτουργικότητα του. Θεωρώ πως το βιβλίο είναι ένα εγχειρίδιο για εκείνους που πιστεύουν ότι τα πράγματα έχουν ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Δεν έχουν. Η ΕΕ αντιδρά και εμείς πρέπει να τροφοδοτουμε αυτή την αντίδραση», κατέληξε.
Μαρία Σαμολαδά: η πανδημία είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα δράσης των fake news
Η Δημοσιογράφος του Real FM και διευθύντρια των GR Times, κ. Μαρία Σαμολαδά, λαμβάνοντας το λόγο στη συνέχεια τόνισε πως η πανδημία είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα δράσης των fake news και πως αυτό το παράδειγμα μπορεί να αποφευχθεί. «Στα ενημερωτικά μέσα είναι πολύ εύκολο να πέσουμε στη ‘λουπα’ των fake news. Για το λόγο αυτό, πάντα πρέπει διασταυρώνουμε την πληροφορία που μας έρχεται. Αν ο δημοσιογράφος δεν το ζει το ρεπορτάζ, πως είναι δυνατόν να το γράψει;»
Παράλληλα, η κ. Σαμολαδά εστίασε και στην πλευρά των πολιτών αλλά και στους τρόπους με τους οποίους οι δημοσιογράφοι δύνανται να ενδυναμώσουν την αντίληψη του κοινού για να είναι από μόνο του πιο καχύποπτο απέναντι στην παραπληροφόρηση.
Μαριάννα Τανάγια: είμαστε όλοι μας αποδέκτες και καταναλωτές της παραπληροφόρησης
Στην ερώτηση της Έλσας Ποιμενίδου για το ποιος είναι ο παραλήπτης της παραπληροφόρησης σήμερα, η Δημοσιογράφος και διευθύντρια επικοινωνίας του DCN Southeast Europe Hub, κ. Μαριάννα Τανάγια, αποκρίθηκε πως όλοι οι πολίτες είναι αποδέκτες και καταναλωτές όλου του περιεχομένου και πως αυτό τονίζει με το βιβλίο της η κ. Διακομανώλη.
«Διάβασα το βιβλίο. Είναι ένας φρέσκος, επικαιροποιημένος τρόπος να παρουσιάσει όλα όσα συζητά ο κόσμος αυτή τη στιγμή. Ως ένα από τα σημεία που μου έκανε εντύπωση είναι πως η παραπληροφόρηση είναι τόσο παλιά όσο και η ανθρωπότητα. Πρώτο θύμα της παεραπλοροφόρησης στην καταγεγραμμένη ιστορία, υπήρξε ο Σωκράτης που κατηγορήθηκε ότι διαπομπεύει τους νέους. Το καινούργιο στοιχείο σήμερα είναι ουσιαστικά η απίστευτη και άναρχη πληροφορία που καταναλώνουμε και δημιουργούμε στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, τα οποία πλέον έχουν χάσει το δημοκρατικό τους πλεονέκτημα λόγω της μεγάλης παραγωγής ψευδών ειδήσεων στους κόλπους τους. ‘Τρολς’, ‘deep fakes’, όλα όσα έχουν επηρεάσει κατά καιρούς, για παράδειγμα τις αμερικανικές εκλογές, το Brexit, που μετά την ημέρα του δημοψηφίσματος το πρώτο ερώτημα στη google ήταν ποιες είναι οι συνέπειες του, δείχνει ότι πολλοί δεν είχαν καταλάβει τι ψήφιζαν. Παράλληλα, η αλληλεπίδραση μας εγκλωβίζει», υπογράμμισε.
Λαμβάνοντας το λόγο τελευταία, η συγγραφέας του βιβλίου, κ. Κλημεντίνη Διακομανώλη ευχαρίστησε τους ομιλητές για τα εύσημα που αποδίδουν στο πόνημα της, τονίζοντας τα εξής:
«Όταν το έγραφα, αναρωτιόμουν αν θα είναι καλό αυτό το αποτέλεσμα. Έχω πλέον τη σιγουριά ότι κάτι καλό έχει γίνει. Σας ευχαριστώ όλους. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να τονίσω ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση πήρα την απόσταση από την επαγγελματική μου ιδιότητα για να δει κι ο αναγνώστης και την άλλη όψη του νομίσματος. Προσπάθησα να μπω με λίγα λόγια στα παπούτσια του».
«Η παραπληροφόρηση επηρεάζει όχι μόνο τη δημοκρατία αλλά και την υγεία. Αυτό που έχει το βιβλίο είναι ότι δίνει ένα ψύχραιμο θετικό πρόσημο. Στις ευρωεκλογές του 2019 υπήρξε παραπληροφόρηση αλλά όχι σε τόσο μεγάλο βαθμό για να καθορίσει το αποτέλεσμα. Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι η πλειοψηφία των Ευρωπαίων θεωρεί τα fake news πρόβλημα για τη δημοκρατία. Εμείς όλοι οφείλουμε να την αναγνωρίσουμε αυτή την αδυναμία και να μπούμε στη διαδικασία γραμματισμού και εκπαίδευσης του κοινού», τόνισε.
Αναφορικά με τις νέες προκλήσεις που έχουν κάνει την εμφάνιση τους λόγω του διαδικτύου, η συγγραφέας σημείωσε πως το διαδίκτυο πρέπει να περάσει όλα τα «καλά» που πέρασαν τα παραδοσιακά μέσα για να «ενηλικιωθεί» και να καθιερωθεί, ενώ σημείωσε πως οι συζητήσεις που γίνονται τελευταία σε παγκόσμιο επίπεδο αφορούν το αν ή όχι ο ψηφιακός κόσμος πρέπει να θεωρηθεί δημόσιο αγαθό. «Θέλουμε ρύθμιση και όρια όχι απαραίτητα αυτορρύθμιση στο διαδίκτυο. Αυτή είναι η διεθνής κουβέντα και είναι ένα καλό βήμα».
Σε ερώτηση του κοινού αναφορικά με την κατάσταση στην Ελλάδα και κυρίως στην τάση υιοθέτησης fake news από τους νέους, η κ. Διακομανώλη απάντησε πως τα νέα παιδιά στη χώρα μας δεν είναι κατάλληλα εξοπλισμένα για να καταλάβουν τις ψευδείς από τις αληθινές ειδήσεις, σε σύγκριση με συνομηλίκους τους στην Ευρώπη. Παράλληλα, τόνισε την αναγκαιότητα να υπάρχει ορισμός στην Ελλάδα για τον όρο fake news, ο οποίος χρησιμοποιείται αλόγιστα και καταχρηστικά κυρίως από την πολιτικό κόσμο για να περιγράψει καθετί ψευδές.
«Λέμε ότι οι δημοσιογράφοι πρέπει να το αναλύουμε καλύτερα. Στο πλαίσιο της δράσης οι δημοσιογράφοι πρέπει να συνεισφέρουμε και μπορούμε να εξοικειώσουμε το κοινό με τις μεθόδους αντιμετώπισης της παραπληροφόρησης. Υπάρχουν εργαλεία που μας επιτρέπουν να αποκτήσουμε τα σωστά εφόδια. Δεν πρέπει να μας λείπει η αντίληψη. Πρέπει να μοιραζόμαστε στοιχεία της δουλειάς μας και στοιχεία που μπορούν να τα αξιοποιήσουν οι πολίτες από μόνοι τους».
To βιβλίο κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία PUBLIC , ΠΟΛΙΤΕΙΑ, ΙΑΝΟΣ, ΕΥΡΥΠΙΔΗΣ και FREE THINKING ZONE