Στο τέλος Μαρτίου, στο πλαίσιο κοινού συνεδρίου ΚΕΔΕ και ΕΝ.Π.Ε., τα αποκαλυπτήρια του νέου αυτοδιοικητικού κώδικα
της Βαρβάρας Ζούκα
Στο τέλος Μαρτίου, στο πλαίσιο κοινού συνεδρίου της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) και της Ένωσης Περιφερειών Ελλάδας (ΕΝ.Π.Ε.), αναμένεται να γίνουν τα αποκαλυπτήρια του νέου αυτοδιοικητικού κώδικα από τον υπουργό Εσωτερικών Θοδωρή Λιβάνιο.
Ο νέος κώδικας για την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια αυτοδιοίκηση εισάγει επαναστατικές αλλαγές, αρχής γενομένης από το εκλογικό σύστημα με το οποίο θα γίνεται η ανάδειξη των δημάρχων και των περιφερειαρχών της χώρας.
Εκλογή δημάρχου και περιφερειάρχη σε έναν γύρο
Η βασική αλλαγή, εν όψει της σύνταξης του νέου αυτοδιοικητικού κώδικα, η οποία φαίνεται να έχει κλειδώσει, είναι ότι από το 2028, οπότε έχει προγραμματιστεί να διενεργηθούν οι επόμενες αυτοδιοικητικές εκλογές, η ανάδειξη δημάρχων και περιφερειαρχών θα γίνεται σε έναν γύρο, ενώ η δεύτερη Κυριακή των εκλογών καταργείται.
Αυτό που ακόμη δεν έχει κλειδώσει είναι το ποσοστό με το οποίο θα εκλέγονται από τον πρώτο γύρο οι δήμαρχοι και οι περιφερειάρχες. Τον περασμένο Νοέμβριο, όταν η ρηξικέλευθη πρόταση για εκλογή σε έναν γύρο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο συνέδριο της ΚΕΔΕ στη Ρόδο, ο υπουργός Εσωτερικών είχε μιλήσει για εκλογή με ποσοστό 50% συν μία ψήφο.
Ωστόσο, σε συνάντηση γαλάζιων δημάρχων με τον υπουργό Εσωτερικών πριν από λίγες ημέρες, διαφάνηκε ότι στο στάδιο της επεξεργασίας του νέου κώδικα δεν αποκλείεται να προταθεί χαμηλότερο ποσοστό, με ένα από τα επικρατέστερα σενάρια να αφορά εκλογή με ποσοστό κοντά στο 40%.
Πώς θα διεξάγεται η ψηφοφορία
Για να επιτευχθεί η εκλογή δημάρχων και περιφερειαρχών σε μόνον έναν γύρο, προβλέπεται ότι στο ψηφοδέλτιο στο οποίο οι εκλογείς θα εκφράζουν την προτίμησή τους θα έχουν τη δυνατότητα να επιλέγουν παράλληλα και τον συνδυασμό της δεύτερης επιλογής τους.
Σε πρώτη φάση θα καταμετρώνται οι ψήφοι που αφορούν την πρώτη επιλογή των εκλογέων ως προς τον δήμαρχο ή τον περιφερειάρχη. Αν ωστόσο κανένας υποψήφιος δεν συγκεντρώσει το προβλεπόμενο ποσοστό εκλογής, τότε θα ακολουθεί δεύτερη φάση καταμέτρησης, στην οποία θα προκρίνονται οι πρώτοι δύο σε ψήφους συνδυασμοί.
Σε ό,τι αφορά τους δημοτικούς συμβούλους όπως και τους προέδρους και τους συμβούλους δημοτικών κοινοτήτων, οι εκλογείς θα μπορούν να σημειώνουν σταυρό προτίμησης μεταξύ υποψηφίων μόνον από τον συνδυασμό της πρώτης επιλογής τους.
Γιατί σε μία Κυριακή
Η ηγεσία του υπουργείου Εσωτερικών εκτιμά ότι με την εκλογική διαδικασία σε μόνο μία Κυριακή θα αντιμετωπιστεί σε έναν βαθμό το πρόβλημα της αποχής, το οποίο τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται πολύ οξυμένο στον δεύτερο γύρο των εκλογών.
Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι στις τελευταίες αυτοδιοικητικές εκλογές του 2023 το ποσοστό αποχής στον δήμο Αθηναίων τη δεύτερη Κυριακή είχε ξεπεράσει το 73%. Το 2023 τη δεύτερη Κυριακή των δημοτικών εκλογών στην Πελοπόννησο καταγράφηκαν ποσοστά αποχής έως 69,26%, στην Κεντρική Μακεδονία έως 67,43% και στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη έως 62,2%.
Με την καθιέρωση ενός γύρου στις αυτοδιοικητικές εκλογές το υπουργείο Εσωτερικών προσβλέπει και σε σημαντική εξοικονόμηση πόρων, αφού το κόστος διενέργειας του δεύτερου γύρου των εκλογών υπολογίζεται ότι υπερβαίνει τα 200 εκατ. ευρώ.
Εξάλλου, όπως χαρακτηριστικά έχει επισημάνει ο υπουργός Εσωτερικών, με την εκλογή δημάρχων και περιφερειαρχών από την πρώτη Κυριακή τελειώνουν οριστικά και τα “παζάρια” που είθισται να παρατηρούνται μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου γύρου των εκλογών.
Διασφαλισμένη η πλειοψηφία
Σε κάθε περίπτωση, όπως διαβεβαιώνει η ηγεσία του υπουργείου Εσωτερικών, θα διασφαλιστεί ότι ο δήμαρχος και ο περιφερειάρχης που θα εκλέγεται από τον πρώτο γύρο θα έχει την πλειοψηφία των 3/5 επί του συνόλου των εδρών στο δημοτικό και στο περιφερειακό συμβούλιο.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν πηγές από το υπουργείο Εσωτερικών, δεν θα επιτραπεί να δημιουργηθούν προβλήματα ανάλογα με αυτά που είχαν καταγραφεί στους δήμους της χώρας με την εφαρμογή του μέτρου της απλής αναλογικής, το οποίο σε πολλές περιπτώσεις είχε φέρει πρωτοβάθμιους ΟΤΑ αντιμέτωπους με τον κίνδυνο της ακυβερνησίας.
Ηλεκτρονική ψηφοφορία
Στα σχέδια του υπουργείου Εσωτερικών περιλαμβάνεται και η δυνατότητα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας για την εκλογή δημοτικών και περιφερειακών αρχών. Σε αυτό το πλαίσιο, σχεδιάζεται να δοθεί το δικαίωμα της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, έπειτα από την υποβολή σχετικής αίτησης, σε όποιον εκλογέα, εντός ή εκτός συνόρων, το επιθυμεί.
Όπως διαβεβαιώνει το υπουργείο Εσωτερικών, η ψηφοφορία θα γίνεται με αυστηρές προδιαγραφές, ώστε να διασφαλίζεται η αξιοπιστία της εκλογικής διαδικασίας και του εκλογικού αποτελέσματος. Αναφέρονται, μάλιστα, από την πλευρά του υπουργείου ως χαρακτηριστικό παράδειγμα οι ηλεκτρονικές ψηφοφορίες που έχουν διεξαχθεί κυρίως για την ανάδειξη συνδικαλιστικών οργάνων μέσω του συστήματος “Ζευς”.
Μειώνονται οι υποψήφιοι
Βέβαιο θεωρείται ακόμη ότι θα μειωθεί ο αριθμός των υποψηφίων για τα δημοτικά και τα περιφερειακά συμβούλια. Μία από τις προτάσεις που φαίνεται να κερδίζει έδαφος είναι η προβλεπόμενη προσαύξηση από το 150%, που είχε ισχύσει στις περασμένες εκλογές, να μειωθεί στο 50% επί του αριθμού των υποψηφίων για κάθε αξίωμα.
Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι οι υποψήφιοι στις περασμένες εκλογές ήταν τόσοι πολλοί, που τα ψηφοδέλτια σε αρκετούς δήμους πλησίαζαν σε μήκος το ένα μέτρο. Συγκεκριμένα, οι υποψήφιοι στις αυτοδιοικητικές εκλογές είχαν ξεπεράσει τους 150.000, αριθμός που αντιστοιχεί στο περίπου 2% των Ελλήνων πολιτών που ζουν στη χώρα. Οι υποψήφιοι δημοτικοί σύμβουλοι το 2023 ήταν 63.906, οι υποψήφιοι περιφερειακοί σύμβουλοι 7.395 και οι υποψήφιοι στις δημοτικές κοινότητες 80.465.
Κίνητρο για συμμετοχή των νέων
Στα μέτρα που εξετάζονται είναι να δοθεί ένα κίνητρο, στα πρότυπα της ποσόστωσης που ισχύει για τις γυναίκες, για τη συμμετοχή στα ψηφοδέλτια νέων ανθρώπων.
Στόχος είναι στα ψηφοδέλτια για τους δήμους και τις περιφέρειες να περιληφθούν νέοι ηλικίας κάτω των 30 ετών και προς την κατεύθυνση αυτή δεν αποκλείεται να τεθεί πλαφόν.
Εκλογή τύπου… επικρατείας
Στα σενάρια που επεξεργάζονται οι αρμόδιες επιτροπές για τον νέο αυτοδιοικητικό κώδικα, σύμφωνα με πληροφορίες, περιλαμβάνεται και η δυνατότητα να εκλέγονται δημοτικοί ή περιφερειακοί σύμβουλοι στα πρότυπα των βουλευτών επικρατείας.
Σε αυτό το ιδιότυπο ψηφοδέλτιο επικρατείας θα μπορούσαν ενδεικτικά να περιλαμβάνονται από ένας έως τρεις υποψήφιοι, ανάλογα με τον αριθμό των συμβούλων που εκλέγει κάθε ΟΤΑ. Οι υποψήφιοι αυτοί θα μπορούν να εκλεγούν χωρίς σταυρό προτίμησης, αν ο συνδυασμός στον οποίο συμμετέχουν ανακηρυχθεί νικητής των εκλογών.
Με τον τρόπο αυτό θεωρείται ότι θα μπορούσαν να ενταχθούν στους δήμους ικανοί επιστήμονες και τεχνοκράτες, που ενδεχομένως να μην είναι δυνατοί στη μάχη του σταυρού.
Εκλογές στο τέλος Νοεμβρίου
Αλλαγές θα ισχύσουν και στον χρόνο διενέργειας των αυτοδιοικητικών εκλογών, καθώς η τελευταία διαδικασία, κατά την οποία οι νέες διοικήσεις αναδείχθηκαν στην κάλπη τον Οκτώβριο, αλλά ανέλαβαν καθήκοντα τον επόμενο Ιανουάριο, ανέδειξε μείζονα προβλήματα στη λειτουργία δήμων και περιφερειών, κυρίως μεταξύ αυτών που άλλαξαν χέρια.
Ο Θοδωρής Λιβάνιος έχει προτείνει οι εκλογές για την ανάδειξη των περιφερειακών και των δημοτικών αρχών να διεξάγονται στα τέλη Νοεμβρίου, ώστε να μην παρατηρείται κενό εξουσίας. Εξάλλου, την περίοδο από τον Σεπτέμβριο έως τον Νοέμβριο οι δήμοι καλούνται να λάβουν αποφάσεις πολύ κρίσιμες, που αφορούν από την καθιέρωση των δημοτικών τελών μέχρι την κατάρτιση του τεχνικού προγράμματος και του δημοτικού προϋπολογισμού για την επόμενη χρονιά.
Καταργούνται οι δημοτικές ενότητες
Τα όρια των δήμων και των περιφερειών της χώρας, όπως κατ’ επανάληψη έχει διαβεβαιώσει η ηγεσία του υπουργείου Εσωτερικών, θα παραμείνουν αμετάβλητα. Οι δήμοι θα εξακολουθήσουν να είναι 332 και οι περιφέρειας 13.
Ωστόσο, οι δημοτικές ενότητες ως δομή αναμένεται να καταργηθούν, ενώ θα γίνει προσπάθεια να ενισχυθεί η αποκέντρωση των υπηρεσιών.
Χίλια νομοθετήματα για την αυτοδιοίκηση
Ο νέος αυτοδιοικητικός κώδικας θα ενσωματώσει και θα συστηματοποιήσει όλους τους νόμους που διέπουν τη λειτουργία των ΟΤΑ. Σήμερα υπολογίζεται ότι υπάρχουν πάνω από 1.000 διάσπαρτα νομοθετήματα, που δημιουργούν σύγχυση και προβλήματα στην αποσαφήνιση των διαδικασιών, εντείνοντας τη γραφειοκρατία και σε ορισμένες περιπτώσεις την αδιαφάνεια.
Ξεκάθαρες και κοστολογημένες αρμοδιότητες
Την ίδια ώρα, για τους δημάρχους και τους περιφερειάρχες της χώρας το αίτημα πρώτης γραμμής είναι να υπάρξουν ξεκάθαρες αρμοδιότητες και αποφασιστικά βήματα στην κατεύθυνση της οικονομικής αυτοτέλειας των ΟΤΑ.
Ζητούμενο είναι και η καθιέρωση της μητροπολιτικής διακυβέρνησης, ιδιαίτερα στο πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης και στο λεκανοπέδιο της Αττικής για ζητήματα υπερτοπικού ενδιαφέροντος, όπως οι μεταφορές, το κυκλοφοριακό ή η πολιτική προστασία.
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Πολιτική”, 8-2-2025)