Η αποστρατιωτικοποίηση ελληνικών νησιών στο Αιγαίο τίθεται με επιμονή από την Άγκυρα εδώ και δεκαετίες. Ωστόσο, οι πρόσφατες αναφορές πλέον στοχεύουν στη δημιουργία ενός ευνοϊκού κλίματος για την αναθεώρηση του καθεστώτος κυριαρχίας αυτών των νησιών. Η Τουρκία έθεσε επίσημα στον ΟΗΕ το ζήτημα σύνδεσης ανάμεσα στην αποστρατιωτικοποίηση και την κυριαρχία, ισχυριζόμενη ότι η πρώτη είναι προϋπόθεση της δεύτερης.Επιχειρεί, δηλαδή, το γκριζάρισμα νησιών του Αιγαίου αξιοποιώντας την υποχρέωση της αποστρατιωτικοποίησης σε τρία διαφορετικά επίπεδα, όπως αυτή προέκυψε από τις δύο Συνθήκες της Λωζάνης (1923) και τη Συνθήκη Ειρήνης του Παρισιού (1947).
Με τη Σύμβαση της Λωζάνης για τα Στενά είχε επιβληθεί η αποστρατιωτικοποίηση της Λήμνου και της Σαμοθράκης για την ελληνική πλευρά. Το καθεστώς αποστρατιωτικοποίησης επεκτεινόταν στην Ίμβρο, την Τένεδο, τα νησιά Λαγούσες, όμως ουσιαστικά αφορούσε στα Στενά, δηλαδή τον Ελλήσποντο, τη Θάλασσα του Μαρμαρά και τον Βόσπορο. Επομένως, η αποστρατιωτικοποίηση δεν ήταν μια επαχθής μονομερής υποχρέωση για την Ελλάδα, αλλά μια υποχρέωση που η Άγκυρα και η Αθήνα ανέλαβαν προκειμένου να εξασφαλιστεί η ελεύθερη ναυσιπλοΐα στα Στενά, και να μην χρησιμοποιηθούν αυτά ως στρατιωτικό πλεονέκτημα από την Τουρκία, ειδικά μετά την οδυνηρή ήττα των Συμμάχων της Αντάντ στην Καλλίπολη. Αργότερα, η Τουρκία πέτυχε την αναθεώρηση του καθεστώτος των Στενών. Έτσι η Σύμβαση του Μοντραί (1936) σύμφωνα με το προοίμιό της αντικατέστησε τη Σύμβαση της Λωζάνης για τα Στενά και κατήργησε την υποχρέωση αποστρατιωτικοποίησης στο σύνολό της, συνεπώς και για την Λήμνο και τη Σαμοθράκη.
Η Συνθήκη της Λωζάνης (1923) θεμελιώνει υποχρέωση μερικής αποστρατιωτικοποίησης για τη Λέσβο, τη Χίο, τη Σάμο και την Ικαρία. Αυτή η υποχρέωση συνοψίζεται στην απαγόρευση κατασκευής ναυτικών βάσεων και ανέγερσης οχυρωματικών έργων, στην απαγόρευση υπέρπτησης ελληνικών αεροσκαφών πάνω από τα μικρασιατικά παράλια και τουρκικών αεροσκαφών πάνω από τα εν λόγω νησιά, και στη συνήθη παρουσία στρατιωτικού και αστυνομικού προσωπικού που επαρκεί για την εκτέλεση των σχετικών καθηκόντων. Επομένως, ούτε υπάρχει υποχρέωση για πλήρη αποστρατιωτικοποίηση ούτε η μερική αποστρατιωτικοποίηση συνεπάγεται στην απίσχναση της ελληνικής στρατιωτικής παρουσίας. Πολύ περισσότερο, η τουρκική εισβολή και κατοχή της Κύπρου, η σύσταση της Στρατιάς του Αιγαίου και το casus belli δημιουργούν συνθήκες που ανατρέπουν τις προϋποθέσεις και τις περιστάσεις κάτω από τις οποίες συμφωνήθηκαν οι όροι της μερικής αποστρατιωτικοποίησης. Επομένως, η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να προετοιμάσει την άμυνά της στα νησιά αυτά, ως ανάλογο αντίμετρο στην απειλή χρήσης βίας από την Άγκυρα.
Τέλος, η Τουρκία δεν είναι συμβαλλόμενη στη Συνθήκη Ειρήνης του Παρισιού που περιλαμβάνει υποχρέωση αποστρατιωτικοποίησης των Δωδεκανήσων, και επομένως δεν έχει έννομο συμφέρον να εγείρει ενστάσεις. Επιπλέον, κανένα από τα συμβαλλόμενα μέρη στη Συνθήκη δεν διαμαρτυρήθηκε για την στρατιωτικοποίηση των Δωδεκανήσων από την Ελλάδα. Επιπρόσθετα, η υποχρέωση της αποστρατιωτικοποίησης ήταν αποτέλεσμα σοβιετικής απαίτησης, και όχι τουρκικής. Η Μόσχα επεδίωκε με κάθε τρόπο την απρόσκοπτη πρόσβασή της στη Μεσόγειο, και η αποστρατιωτικοποίηση των Δωδεκανήσων την εξυπηρετούσε.
Όπως γίνεται κατανοητό, ουσιαστικά δεν υπάρχει ζήτημα αποστρατιωτικοποίησης ελληνικών νησιών. Η Άγκυρα επιχειρεί να φτιάξει τη δική της ατζέντα και να δημιουργήσει σε επίπεδο δημόσιας διπλωματίας την εικόνα μιας Ελλάδας που συστηματικά παραβιάζει τις διεθνείς υποχρεώσεις της. Γι’ αυτό είναι κρίσιμο να σταματήσει κάθε συζήτηση για αποστρατιωτικοποίηση στη δημόσια σφαίρα, καθώς έτσι το ανύπαρκτο αποκτά υπόσταση, και μάλιστα σε βάρος μας.
Η ευρύτερη συζήτηση για αποστρατιωτικοποίηση θα διεξάγεται πλέον με λιγότερες αναστολές, υποτίθεται στο όνομα της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, όσο οι αναθεωρητικές κυβερνήσεις θα μπορούν να διαμορφώνουν και να επιβάλουν τη διεθνοπολιτική ατζέντα. Η περίπτωση της Ουκρανίας είναι χαρακτηριστική. Προσάρτηση, ουδετεροποίηση, φινλανδοποίηση, αποστρατιωτικοποίηση, είναι όροι που δυστυχώς κυριαρχούν στον πολιτικό λόγο και διαμορφώνουν τη δημόσια συζήτηση. Και δεν πρέπει. Γιατί σήμερα είναι άλλοι. Αύριο όμως, ίσως εμείς.
(Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Πολιτική”, 19-3-2022)