Χρήστος Μπαξεβάνης, Διδάκτωρ Νομικής ΑΠΘ – Διεθνολόγος PostDoc (UOM), MA (UK), Ειδικός Εμπειρογνώμων ΕΕ (2017-2019)
22 χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου του 2001, οι μεταψυχροπολεμικές προσδοκίες για έναν κόσμο πιο ειρηνικό και ασφαλή έδωσαν τη θέση τους στις μεταδιπολικές διαψεύσεις: από την ισλαμική τρομοκρατία, τον ISIS και την διάψευση των προσδοκιών από την Αραβική Άνοιξη, μέχρι τη Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία σήμερα.
Με το τέλος του διπολισμού στις διεθνείς σχέσεις, Φιλελευθερισμός και Ρεαλισμός αναπτύσσουν και παρουσιάζουν τις θέσεις, τις προτάσεις και τις προβλέψεις τους σχετικά με το μέλλον του μεταψυχροπολεμικού κόσμου και τις προοπτικές για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Η αισιόδοξη εκτίμηση για το μεταδιπολικό διεθνές περιβάλλον ασφάλειας προήλθε από το φιλελεύθερο παράδειγμα. H φιλελεύθερη θεώρηση αντιλαμβάνεται τον μεταψυχροπολεμικό κόσμο πιο ειρηνικό, σταθερό και ασφαλή. Την ειρηνική αυτή σταθερότητα ενδυναμώνουν και συντηρούν η διάδοση της δημοκρατίας και η προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο ευεργετικός ρόλος των διεθνών θεσμών που μειώνουν τις τάσεις αποσταθεροποίησης της διεθνούς αναρχίας και η συμβολή της ελεύθερης αγοράς και του εμπορίου. Στον αντίποδα της αισιόδοξης εκδοχής για τον υπό διαμόρφωση κόσμο, έτσι όπως αυτή αναπτύχθηκε από το φιλελεύθερο παράδειγμα, βρέθηκε η ρεαλιστική σχολή σκέψης. Κατά τους ρεαλιστές, το διεθνές σύστημα θα παραμείνει άναρχο και ανταγωνιστικό και έτσι η ασφάλεια θα συνεχίσει να επιτυγχάνεται μόνο μέσω της αυτοβοήθειας (self-help), η οποία, σύμφωνα με τον KennethWaltz, εξακολουθεί να είναι η βασική αρχή δράσης στο κρατοκεντρικό σύστημα. Ο JohnMearsheimer, συγκρίνοντας το διπολικό σύστημα με το πολυπολικό σύστημα, υποστηρίζει ότι το πρώτο εξασφαλίζει μεγαλύτερη σταθερότητα έναντι του δεύτερου. Ο ίδιος, προβλέπει επίσης την έξαρση του εθνικισμού και την αναβίωση των εθνοτικών διαφορών του παρελθόντος στις περιοχές της Νοτιανατολικής Ευρώπης και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Στο ίδιο πνεύμα, ο SamuelHuntington, με το έργο του η Σύγκρουση των Πολιτισμών, υποστήριξε ότι το τέλος του διπολισμού στις διεθνείς σχέσεις δεν θα συνοδευόταν και από το τέλος των συγκρούσεων. Αντίθετα, το διεθνές περιβάλλον θα παραμείνει ανταγωνιστικό, συγκρουσιακό και ανασφαλές, μόνο που οι συγκρούσεις στον μεταδιπολικό κόσμο δεν θα προέρχονται πια από τις ιδεολογικοπολιτικές διαφορές και τον στρατιωτικό ανταγωνισμό των κρατών, αλλά από τις πολιτισμικές διαφορές.
Σήμερα βρισκόμαστε σε ένα διεθνές πολιτικό σύστημα ριζικών γεωπολιτικών και γεωοικονομικών ανακατατάξεων, το οποίο αναζητεί τη νέα ισορροπία του. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η ενεργειακή κρίση, οι αναταραχές στο διεθνές εμπόριο και τις εφοδιαστικές αλυσίδες, ο πληθωρισμός που καλπάζει, η πανδημία και η εντεινόμενη κλιματική αλλαγή, συγκαταλέγονται στις μεγαλύτερες προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης. Ο αναθεωρητισμός βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη με τις δυνάμεις του αναθεωρητισμού να καταπατούν, είτε λεκτικά, είτε με πράξεις, το Διεθνές Δίκαιο, συμβάλλοντας έτι περισσότερο τόσο στη διάβρωση του βεστφαλιανού μοντέλου διεθνούς οργάνωσης, όσο και στην απονομιμοποίηση του συστήματος δομών που αναδείχθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία οδήγησε το ΝΑΤΟ στο να αποκτήσει και πάλι ένα αποτύπωμα στην Ευρώπη απαραίτητο για την ασφάλεια της προς το παρόν τουλάχιστον. Η Ευρωπαϊκή Ένωση από τη δική της πλευρά ενισχύει τη συνοχή της και αναλαμβάνει σημαντικές πρωτοβουλίες στο στρατηγικό και αμυντικό επίπεδο
Οι νέες μορφές συγκρούσεων και οι σύγχρονες πηγές παγκόσμιας ανασφάλειας καταδεικνύουν, τέλος, ότι μέσα σε ένα περιβάλλον αλληλεξάρτησης καμία κοινωνία δεν είναι απομονωμένη από τις άλλες, αντίθετα όλοι οι πολίτες είναι αντιμέτωποι με κοινούς κινδύνους και παγκόσμια προβλήματα. Οι προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές αποτελούν ένα τέτοιο παράδειγμα. Πριν από δύο και πλέον αιώνες, ο ImmanuelKant διαπίστωνε πως οι κοινωνίες βρίσκονται αναπόφευκτα δίπλα-δίπλα. Μια βίαιη πρόκληση ενάντια στο νόμο και τη δικαιοσύνη σε ένα μέρος έχει συνέπειες για πολλά άλλα μέρη και μπορεί να βιωθεί παντού, σημείωνε ο γερμανός φιλόσοφος, για να συμπληρώσει ότι δεν ζούμε, πλέον, αν ζούσαμε ποτέ, σε έναν κόσμο απομονωμένων εθνικών κοινοτήτων, αντίθετα ζούμε σε έναν κόσμο, όπου οι τροχιές των χωρών συμπλέκονται βαθιά μεταξύ τους.
(Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Πολιτική”, 16-9-2023)