Τόπος ιστορικής μνήμης τα “Απολυμαντήρια Καλαμαριάς”

από Team MyPortal.gr
sms

Ρεπορτάζ: Σοφία Ασαρίδου

Από το 1917 έως και το 1924, όποιο πλοίο κατέφθανε στη Θεσσαλονίκη έδενε για να αποβιβαστούν οι επιβάτες του στην Καλαμαριά προκειμένου όλοι οι πρόσφυγες να περάσουν από την διαδικασία των απολυμαντηρίων κι έπειτα να εγκατασταθούν είτε σε θαλάμους ενώ είτε σε σκηνές στον περίγυρό τους.

Η απάντηση στο ερώτημα, «τι ακριβώς ήταν τα απολυμαντήρια;» διατυπώνεται επακριβώς στο παρακάτω απόσπασμα από την ομιλία του συγγραφέα και απόγονου προσφύγων Νίκου Κωνσταντινίδη: «60 θάλαμοι σε μικρή απόσταση από τη θάλασσα στεριωμένοι πάνω σε ξύλινους πασσάλους, μισό περίπου μέτρο από το έδαφος, με στέγη καλυμμένη από πισόχαρτο ήταν τα λεγόμενα λιμοκαθαρτήρια. Πρόχειρα ξύλινα παραπήγματα κατασκευασμένα το έτος 1916 κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο για τις ανάγκες των συμμαχικών στρατευμάτων. Κι ήταν αυτά που από το 1917 και μετά αποτέλεσαν χώρο εγκατάστασης και καραντίνας εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων, από τον Πόντο, τον Καύκασο, την Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη. Ο τόπος αυτός επιλέχθηκε γιατί απείχε από το κέντρο της Θεσσαλονίκης και γιατί υπήρχε κίνδυνος μετάδοσης νόσων. Οι αφηγήσεις των προγόνων μας που πέρασαν από τα απολυμαντήρια αποδεικνύουν από μόνες τους πόσο σκληρή ήταν η διαδικασία της απολύμανσης, η ανάγκη όμως να περάσουν από αυτήν ήταν επιβεβλημένη για να μην μεταδοθούν μολυσματικές ασθένειες στον ντόπιο πληθυσμό της πόλης. Άντρες γυναίκες και παιδιά παρέδιδαν τα ρούχα τους πριν μπουν στον κλίβανο, ύστερα πήγαιναν κάτω από το ντους για λούσιμο με ένα κομμάτι πράσινο σαπούνι. Εξαιτίας της υψηλής θερμοκρασίας του κλιβάνου πολλά από τα ρούχα τους καταστρέφονταν ενώ το κούρεμα για τις γυναίκες ήταν μια οδυνηρή διαδικασία. Μετά την καραντίνα ακολουθούσε καραντίνα σε θαλάμους και σκηνές στην παρακείμενη περιοχή όπου οι πρόσφυγες έμεναν κλεισμένοι για ένα χρονικό διάστημα χωρίς να έχουν το δικαίωμα της απομάκρυνσης. Ο εξανθηματικός τύφος, η δυσεντερία που ήταν σε έξαρση θέριζε τους πρόσφυγες ανά δεκάδες».

Αναφερόμενος στην ιστορία της δικής του οικογένειας, ο πρόεδρος του Ιστορικού Αρχείου Προσφυγικού Ελληνισμού Ανανίας Τσιραμπίδης συγκινεί: «Αναχωρούν από το Βατούμ στις 27 Αυγούστου 1920 με το Πλοίο Ελευθερία 2.150 πρόσφυγες και φτάνουν στη Καλαμαριά 3 Σεπτεμβρίου. Μεταξύ αυτών, οι υπόλοιπες οικογένειες των Τσιραμπιδέων από το Κονκ, οι Αναστασιδαίοι από την Ντεμίρ Καπί, μαζί τους και η 17χρονη κοπέλα Άννα, η γιαγιά μου. Πάνω στο πλοίο πέθανε η 12χρονη αδερφή της Παρθένα. Οι υπόλοιποι Τσιραμπιδαίοι μαζί με την γιαγιά μου Άννα που παντρεύτηκε εδώ στη Καλαμαριά, έμειναν σε στρατιωτικές σκηνές αρχικά και μετά σε ξύλινα παραπήγματα περίπου για 7 μήνες μέχρι το Πάσχα του 21. Εδώ στη Καλαμαριά, πέθανε η μητέρα της Σιμέλα 52 χρονών και ο 7χρονος αδερφός της Λάζαρος,. Ο 4χρονος μικρότερος αδερφός της Γιώργος χάθηκε μέσα στο νοσοκομείο πιθανών κάποια νοσοκόμα η γιατρός να τον υιοθέτησαν. Το 1966 τον αναζητήσαμε, μέσα από την ραδιοφωνική εκπομπή του ελληνικού ερυθρού σταυρού χωρίς αποτέλεσμα όμως» και συνέχισε: «Εργατικότητα, εντιμότητα, σεβασμός και αλληλεγγύη ήταν μερικές από τις αρετές των προσφύγων προγόνων μας. Ρίζωσαν στη νέα πατρίδα δουλεύοντας σκληρά και υπομονετικά. Ταλαιπωρήθηκαν πέρασαν κακουχίες στερήθηκαν σωστή ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, θυσιάστηκαν για τα παιδιά τους, ας είναι αιώνια η μνήμη τους». Συνολικά 335.000 πρόσφυγες πέρασαν το κατώφλι των απολυμαντηρίων ενώ 22.000 έχασαν τη ζωή τους από αρρώστιες και κακουχίες με κύριες αιτίες την ελονοσία και τον τύφο. Όσοι επέζησαν, είτε μετανάστευσαν σε άλλον τόπο, είτε έμειναν και διαμόρφωσαν την Καλαμαριά, όπως την ξέρουμε σήμερα.

«Ο Νίκος Καζαντζάκης υπήρξε ο Μεγάλος Σωτήρας του Ποντιακού Ελληνισμού». Μια φράση που ακούστηκε στην καθηλωτική ομιλία του ιστορικού Νίκου Φωτιάδη, ο οποίος παρέθεσε μία πτυχή της ιστορίας που λίγοι γνωρίζουμε μέχρι σήμερα. Όταν το Καρς παραδίνεται ξανά στην Οθωμανική αυτοκρατορία, οι πρόσφυγες στο Βατούμ και στο Σοχούμ αγγίζουν τους 150.000 «τότε στέλνεται ο Νίκος Καζαντζάκης ως Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Περιθάλψεως να περισώσει τους Έλληνες του Καυκάσου και κυρίως της Περιοχής του Καρς. Οι παραλίες γεμίζουν από πρόσφυγες και έχουμε καθημερινά χιλιάδες άτομα να πεθαίνουν κι είναι μία θλιβερή περίοδος της ελληνικής ιστορίας που δε γράφτηκε γιατί δεν μπορεί να δοθεί το μέγεθος της τραγικής καταστροφής που οφείλεται στις ελληνικές κυβερνήσεις που δεν έστελναν τα καράβια για να φέρουν τους Έλληνες πρόσφυγες στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα απο την πείνα, από τις αρρώστιες, εξαντλημένοι να πεθαίνουν». Έκλεισε την ομιλία του με ένα απόσπασμα του Ν. Καζαντζάκη

«Όταν με το τελευταίο καράβι λέει ο ίδιος, ανέβηκαν μαζί με τα ζώα τους οι κάτοικοι του Σοχού, όταν έφτασαν στα ελληνικά νερά, ο παπάς του Σοχού φόρεσε το πετραχήλι του και σήκωσε τα χέρια του ψηλά και φώναξε δυνατά για να τον ακούσει ο Θεός, Σώσον Κύριε τον Λαό σου, βοήθα τον να κάνει τις πέτρες και τα ξύλα εκκλησίες και σχολεία για να δοξάζει το όνομά σου». Συμπλήρωσε, αυτόν τον Καζαντζάκη πρέπει να τιμούμε. Τόνισε επίσης, οτι σύντομα θα υπάρχει ένα βιβλίο, με τίτλο «ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες του Καυκάσου».

 

Εκδήλωση για τα “Απολυμαντήρια Καλαμαριάς”

Με στόχο την ανακήρυξη των «Απολυμαντηρίων Καλαμαριάς» σε τόπο Ιστορικής Μνήμης αλλά και την ανέγερση μνημείου στον χώρο, η Επιτροπή Πρωτοβουλίας πραγματοποίησε στον ιστορικό χώρο εκδήλωση το απόγευμα της Παρασκευής..

Ο δήμαρχος Καλαμαριάς Γιάννης Δαρδαμανέλης φάνηκε αισιόδοξος για αυτή την προσπάθεια δηλώνοντας χαρακτηριστικά «Πρέπει να κάνουμε ένα μνημείο το οποίο θα είναι αντάξιο της Καλαμαριάς και της ιστορικότητας του τόπου. Ένα μνημείο που θα είναι μία υποχρέωση έναντι εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων που πέρασαν από τα απολυμαντήρια εδώ από την Καλαμαριά, από την Αρετσού μας, και έφτασαν να κατορθώσουν όλα αυτά που βλέπουμε γύρω μας και να είμαστε περήφανοι όταν λέμε ότι είμαστε από την Καλαμαριά. Κανένας διαχωρισμός και καμία διαφορά δεν μας δίνει το δικαίωμα να σταματήσουμε και να μην υλοποιήσουμε αυτό το έργο. Το μνημείο προσφυγικού ελληνισμού πρέπει να γίνει εδώ στα απολυμαντήρια. Δεν μας σταματά τίποτα».

Την στήριξή του εξέφρασε και ο Μητροπολίτης Νέας Κρήνης και Καλαμαριάς κ.κ. Ιουστίνος ο οποίος αρχικά μετέφερε τους χαιρετισμούς αλλά και τη σύμφωνη στάση του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου στην ανακήρυξη του χώρου σε ιερό τόπο μνήμης ενώ στη συνέχεια επισήμανε και ο ίδιος την στήριξή του λέγοντας «Θα έπρεπε εδώ και πολλά χρόνια να υπάρχει στην Καλαμαριά μνημείο που να αναδεικνύει τις θυσίες και τη συνέχεια του ελληνισμού. Συμφωνώ και εγώ και συνυπογράφω τις προσπάθειες».

Ο αντιπρόεδρος Περιφερειακού συμβουλίου Κ. Μακεδονίας Μανώλης Λαμτζίδης και πρόεδρος της Επιτροπής Πρωτοβουλίας, αναφέρθηκε στην ανάπλαση του παραλιακού μετώπου και τόνισε την ανάγκη ανέγερσης ενός ιστορικού μνημείου στον χώρο, προκειμένου να αναπαυθούν οι ψυχές όσων πέθαναν αλλά και όσων πέρασαν από «τα φοβερά απολυμαντήρια της Καλαμαριάς».

Φανερά συγκινημένος ο πρόεδρος του Ιστορικού Αρχείου Προσφυγικού Ελληνισμού Ανανίας Τσιραμπίδης, επισήμανε την σημαντικότητα του έργου κι εξέφρασε τη στήριξη του λέγοντας «Ναι για όλους αυτούς τους προγόνους μας έχουμε υποχρέωση να δημιουργήσουμε αυτό το μνημείο μνήμης και τιμής εδώ που πρωτοπάτησαν την πατρική γη. Το ιστορικό αρχείο προσφυγικού ελληνισμού θα συμβάλει με κάθε μέσο που διαθέτει για την πραγματοποίηση αυτού του έργου».

Θετική ήταν η στάση τόσο του βουλευτή Νέας Δημοκρατίας Δημήτρη Κουβέλα όσο και του βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Γιάννη Αμανατίδη.

Στη συγκέντρωση επίσης παρευρέθηκαν και απεύθυναν χαιρετισμό ο συγγραφέας Χάρης Τσιρκινίδης αλλά και πολλοί εκπρόσωποι παμποντιακών συλλόγων, υπογραμμίζοντας την σημαντικότητα της ανέγερσης ενός ιστορικού μνημείου στον πολύπαθο τόπο των «απολυμαντηρίων της Καλαμαριάς».

Λίγο πριν την ολοκλήρωση της εκδήλωσης τηρήθηκε ενός λεπτού σιγή για την μνήμη αυτών που χάθηκαν. Αμέσως μετά, οι παρευρισκόμενοι άναψαν 22 κεριά και πέταξαν 22 τριαντάφυλλα στη θάλασσα, όπως είπε χαρακτηριστικά ο υπεύθυνος της εκδήλωσης «1 για κάθε χιλιάδα». Σύμφωνα με την κ. Καζαντζίδου, οι εγκαταστάσεις του απολυμαντηρίου κατεδαφίστηκαν μετά το 1964 και πριν το 1968, έπειτα από πιέσεις του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού, ο οποίος ανέλαβε τη δημιουργία λαϊκής πλαζ στην παραλία της Αρετσούς.