Πριν από μία εβδομάδα, η είδηση για το θάνατο του Ισπανού ευρωπαϊστή, Μανουέλ Μαρίν, πέρασε κάπως στα… «ψιλά», στα ελληνικά μέσα. Δύσκολοι καιροί οι σημερινοί για να προβάλλει κανείς ευρωπαϊστές, ούτως ή άλλως, και πώς να πάρει έκταση μια είδηση για έναν άγνωστο σε εμάς, Ισπανό πολιτικό. Κι όμως, μπορεί το όνομά του να είναι άγνωστο εγχώρια, αλλά το έργο του όχι, αφού στον Μανουέλ Μαρίν «χρωστάνε» εκατομμύρια φοιτητές την εμπειρία του προγράμματος Erasmus, της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το Erasmus, που σήμερα είναι ένα από τα δεδομένα παρεχόμενα προγράμματα υποτροφιών των πανεπιστημίων, «πήρε σάρκα και οστά» όταν το 1987 τα κράτη μέλη της -τότε- ΕΟΚ έκαναν δεκτή την πρόταση της Κομισιόν και του επιτρόπου Μανουέλ Μαρίν, που είχε το χαρτοφυλάκιο των εκπαιδευτικών θεμάτων.
Δεν θα ήταν υπέρβολή να πει κανείς ότι αυτά τα τριάντα χρόνια λειτουργίας του προγράμματος έχουν αλλάξει τη ζωή πολλών φοιτητών: Με αφετηρία την προσφορά ακαδημαϊκών εμπειριών σε χώρες της ΕΕ, γενιές Ευρωπαίων γνωρίζουν ο ένας τον άλλον και μαθαίνουν στην πράξη τι σημαίνει να είναι κανείς Ευρωπαίος πολίτης. Το ΑΠΕ-ΜΠΕ, μίλησε με τέσσερις παλιούς «ερασμίτες» φοιτητές, για να μοιραστούν το πώς επηρέασε το Erasmus την πορεία και την κοσμοθεωρία τους. Όλοι μιλούν για «εμπειρία ζωής».
Ο πιο «παλιός», ο Δημήτρης, που ως φοιτητής της Νομικής Σχολής του πανεπιστημίου Αθηνών, το 1989 ταξίδεψε στη Χάβρη, για να φοιτήσει εκεί έναν χρόνο. «Όταν έκανα αίτηση, ήταν στα ‘σπάργανα’ το πρόγραμμα. Το 1989-90 ήταν από τις πρώτες ‘φουρνιές’ και όλη η εμπειρία ήταν κάτι το ξεχωριστό, γιατί ζήσαμε την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, κάτι που μας ‘σημάδεψε’ σαν γενιά», είπε. «Όταν ξεκινήσαμε να φύγουμε, η Ευρώπη ήταν διαιρεμένη. Όταν τελειώσαμε, είχε αλλάξει πια όλη η λογική της. Ως γενιά Erasmus, ζήσαμε μία γενική αγαλίαση, ότι κάτι αλλάζει στην Ευρώπη», πρόσθεσε.
Για τον Δημήτρη, το πρόγραμμα ήταν «εμπειρία ζωής». Από τη μία, μπόρεσε να ζήσει τις ιστορικές στιγμές της πτώσης του Τείχους από κοντά, καθώς το πανεπιστήμιο οργάνωσε εκδρομή στο Βερολίνο. «Όταν πήγαμε, τα σκαπτικά ήταν εκεί και όλοι πήραμε μικρά κομματάκια του Τείχους», είπε και πρόσθεσε πόσο σημαντικό ήταν τότε ότι ο κόσμος μπορούσε πια να ταξιδέψει ελεύθερα στις ανατολικές χώρες. Από την άλλη, η ακαδημαϊκή εμπειρία που πήρε ήταν τέτοια που του έδωσε τα εργαλεία για να εξελιχθεί και επαγγελματικά. «Πήγα στο πανεπιστήμιο της Χάβρης, που ήταν πολύ πρωτοποριακό για την εποχή του. Η φοίτησή μου εκεί με βοήθησε πολύ και μετέπειτα, στα μεταπτυχιακά μου, γιατί μέτρησε ως ατού», εξήγησε.
Τα πρώτα χρόνια του προγράμματος συμμετείχαν πανεπιστήμια μόνο από τα 12 κράτη-μέλη της ΕΟΚ (Βέλγιο, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Δανία, Ιρλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία) και οι διαδικασίες επιλογής φοιτητών προσωμοίαζαν με εκείνες για την επιλογή σε μεταπτυχιακά προγράμματα. Μάλιστα, οι καθηγητές από το πανεπιστήμιο προορισμού, έστελναν εκθέσεις στους καθηγητές του πανεπιστημίου προορισμού για την πρόοδο των φοιτητών, κάτι που συνέβαλε και στη μετέπειτα πορεία των φοιτητών στο πανεπιστήμιο.
Το Erasmus στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 25 και του ευρώ
Τη δεκαετία του 2000, ωστόσο, τα πράγματα είχαν ήδη αλλάξει πολύ. Το πρόγραμμα ήταν γνωστό ανάμεσα στους φοιτητές που κοιτούσαν να κάνουν μεταπτυχιακό στο εξωτερικό και μπορούσε κανείς να επιλέξει να φοιτήσει ένα εξάμηνο αντί ενός χρόνου, ενώ η Ένωση αριθμούσε πια, μετά το 2004, 25 μέλη, και 19 από αυτά, είχαν κοινό νόμισμα. Οι δυσκολίες που αντιμετώπιζε ο Δημήτρης το ’90, με την τηλεφωνική επικοινωνία με Ελλάδα να είναι μία φορά την εβδομάδα από τηλεφωνικό θάλαμο και με τη χρήση συναλλάγματος, ήταν πια παρελθόν.
Ο Χρήστος, «ερασμίτης» του 2006-7 στο Παρίσι και φοιτητής -τότε- Πολιτικών Επιστημών, έζησε ένα πολυ-πολιτισμικό και διεθνές Erasmus, με το διαδίκτυο στη ζωή των φοιτητών ως εργαλείο αναζήτησης πληροφοριών κυρίως και με κινητά τηλέφωνα -όχι αρκετά «έξυπνα» ωστόσο. Όπως και για τον Δημήτρη, έτσι και για τον Χρήστο, το Erasmus ήταν σημαντικό γιατί απέκτησε αυτοπεποίθηση, ότι μπορεί να σταθεί μόνος του σε μια ξένη χώρα.
«Αυτό που άλλαξε πρακτικά, μετά το Erasmus, ήταν ότι είχα πια την αυτοπεποίθηση ότι μπορώ να σταθώ στα πόδια μου. Γιατί εκτός των ακαδημαϊκών, πρέπει να ασχοληθείς με πρακτικά θέματα της ζωής και να αντιμετωπίσεις και ένα περιβάλλον με δυσκολίες στη γλώσσα παράλληλα», εξήγησε ο Χρήστος. «Λέγαμε τότε μεταξύ μας ότι μάς ήταν εύκολο να μιλήσουμε αναλυτικότατα για την ξενοφοβία και το ρατσισμό στα Γαλλικά, αλλά για να αγοράσουμε, παραδείγματος χάριν, λάχανα στο σούπερ μάρκετ, δυσκολευόμασταν», συμπλήρωσε γελώντας.
Η δική του «τροχιά» μετά το Erasmus, είχε, όπως και του Δημήτρη, «σταθμούς» σε μεταπτυχιακά στην Ελλάδα και το εξωτερικό, αλλά σε αντίθεση με το Δημήτρη που εργάζεται στην Ελλάδα, ο Χρήστος εργάζεται στις Βρυξέλλες. «Για τη δική μας γενιά, το να έχεις στο βιογραφικό σου ότι έχεις κάνει ένα εξάμηνο σε πανεπιστήμιο του εξωτερικού δήλωνε ότι είσαι ‘ψαγμένος’ και έδινε πολύ καλή ώθηση. Εγώ είχα ήδη στο νου μου το εξωτερικό και το Erasmus ήταν όντως το πρώτο, σημαντικό βήμα», εξήγησε ο Χρήστος.
Ως προς τα ακαδημαϊκά, ο Χρήστος γύρισε στην Ελλάδα με ένα αναπάντεχο, για ορισμένους, συμπέρασμα: ότι δεν είναι απαραίτητο εκτός Ελλάδας τα πράγματα να λειτουργούν καλύτερα. «Το πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου φοίτησα, ήταν καλύτερα οργανωμένο από εκείνο του Παρισιού. Οπότε επιβεβαίωσα ότι και στην Ελλάδα μπορούμε να έχουμε σωστές δομές και ότι ορισμένα γνωρίσματα του ελληνικού πανεπιστημίου δεν είναι μοναδικά. Οντως, το ελληνικό είναι μέρος του ευρωπαϊκού συστήματος», ανέφερε.
Η ευκαιρία που είχε στο Παρίσι ο Χρήστος να συναναστραφεί με ένα πιο διεθνές περιβάλλον, τον έκανε να αισθάνεται και πιο ευρωπαίος, ως… Έλληνας: «Είδα ότι ο τρόπος που σκέφτεται και δρα ο Έλληνας δεν είναι κατ’ ανάγκη διαφορετικός από αυτόν του Ευρωπαίου, αν τα βάλεις κάτω έχουν πολλά κοινά στοιχεία. Ένιωσα μεγαλύτερη σύμπτωση στη στάση ζωής από αυτή που νομίζουμε ότι υπάρχει, όταν είμαστε περιχαρακωμένοι στη γωνιά μας. Έίχαμε και πολλούς διεθνείς φοιτητές και συναναστρεφόμενος και με ευρωπαίους και μη ευρωπαίους καταλάβαίνεις καλύτερα ποια είναι τα κοινά μας γνωρίσματα ως ευρωπαίοι».
Τα… παράπλευρα οφέλη
Μέσα από το Erasmus δημιουργήθηκαν και πολλά «ευρωπαϊκά» ζευγάρια φοιτητών. Όπως αυτό του Ντανιέλ, από την Ισπανία και της Μαρίας, από την Ελλάδα, που γνωρίστηκαν στο Erasmus πριν από οκτώ χρόνια και παντρεύτηκαν πρόσφατα. «Σίγουρα χρωστάμε πολλά σε αυτόν που είχε την ιδέα του Erasmus», σχολίασε χαμογελώντας η Μαρία, «η ζωή μας θα ήταν εντελώς διαφορετική σήμερα αν δεν ήταν αυτό».
«Το μόνο που λείπει, είναι ένα post-Erasmus πρόγραμμα για τη στήριξη των ζευγαριών, όμως, γιατί αν θες να κρατήσεις μία τέτοια σχέση, πρέπει να ταξιδεύεις συνεχώς», πρόσθεσε γελώντας ο Ντανιέλ και εξήγησε ότι μέχρι να έρθει στην Ελλάδα για μείνουν μαζί, πριν από δύο χρόνια, γνώρισαν σχεδόν όλη την Ευρώπη, αφού έδιναν ραντεβού κάθε φορά σε διαφορετική πόλη, συνήθως κάπου ανάμεσα σε Ελλάδα και Ισπανία.
Στην αρχή, η κοινή γλώσσα επικοινωνίας ήταν τα γαλλικά, αφού γνωρίστηκαν στο Παρίσι και κανένας από τους δύο δε μιλούσε τη γλώσσα του άλλου. «Ε, ακόμα κι αυτό είχε τη δυσκολία του», παραδέχεται η Μαρία, αλλά από την αρχή αποφάσισαν να μάθουν ο ένας τη γλώσσα του άλλου. Πλέον, άνετα περνάει κανείς τη Μαρία για Ισπανίδα, όταν μιλάει ισπανικά και τον Ντανιέλ για Έλληνα, όταν μιλάει ελληνικά.
Τριάντα χρόνια μετά
Σήμερα, τριάντα χρόνια από την θέσπιση των υποτροφιών Erasmus, τα πράγματα έχουν αλλάξει, αφού το πρόγραμμα πια είναι πασίγνωστο στους φοιτητές, ενώ η διασύνδεση μεταξύ των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων έχει διευρυνθεί σημαντικά. Ωστόσο, έχει γίνει τα τελευταία χρόνια μεγάλη συζήτηση για τον σκοπό και τη χρησιμότητα του προγράμματος, καθώς υπήρξαν πολλές ενστάσεις για το ότι το Erasmus, τα τελευταία χρόνια, είχε γίνει από πρόγραμμα υποτροφιών, πρόγραμμα πληρωμένων διακοπών για φοιτητές, αφού τα κρούσματα φοιτητών που πήγαιναν κυριολεκτικά τουρίστες σε άλλες χώρες, χωρίς να παρακολουθούν ή να περνούν μαθήματα πλήθαιναν. Η ακαδημαϊκή εμπειρία έγινε σε αρκετές περιπτώσεις τουριστική. Έτσι, το Erasmus άλλαξε και αυστηροποίησε τους κανόνες, σε μια προσπάθεια να προστατεύσει τον αρχικό χαρακτήρα του, ονομάστηκε Erasmus Plus τα τελευταία τρία χρόνια και συνεχίζει ακάθεκτο, όντας πλέον μέρος ενός άτυπου ευρωπαϊκού πολιτιστικού κεκτημένου.
Οι «παραφωνίες» δεν φαίνεται να είναι δυνατότερες, πάντως, από τις… «αρμονίες» που έχουν κατά καιρούς παραχθεί μέσα από το πρόγραμμα και η ελπίδα είναι να συνεχίσει το Erasmus να «γαλουχεί» Ευρωπαίους πολίτες, με βάση το ιδεώδες για το οποίο κάποτε δεν χωρούσε αμφιβολία: ότι όλοι μαζί μπορούμε να καταφέρουμε περισσότερα από όσα ο καθένας μόνος του. Από τα εκατομμύρια των φοιτητών Erasmus, παλιών και μελλοντικών, ευχαριστούμε Μανουέλ Μαρίν.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ